Η "Δημοκρατία" των Σουλιωτών - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

Η "Δημοκρατία" των Σουλιωτών - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

Καθώς σε κάποιες αναφορές κυρίως εκπροσώπων της πολιτείας και με την ευκαιρία διαφόρων εκδηλώσεων σχετικών με την ιστορία του Σουλίου, γίνεται λόγος για «Δημοκρατία των Σουλιωτών», τίθεται το ερώτημα αν πράγματι ο ορεσίβιος εκείνος λαός διοικούνταν δημοκρατικά. 

Ή μήπως, επειδή η λέξη αυτή καθ’ εαυτή είναι τόσο γοητευτική στη νεότερα χρόνια (μετά την απελευθέρωση από την οθωμανική Αυτοκρατορία) και μάλιστα μετά τη εφτάχρονη δικτατορία 1967-1974 (σημειωτέον πως η ίδια η δικτατορία αυτοχαρακτηριζόταν Δημοκρατία!), την επικαλούμαστε με πολλή ευκολία ανάλογα με την ιδεολογία μας και τα φρονήματά μας, είτε πως υπάρχει είτε πως όχι. Κι αν υπάρχει, είναι γενικά αποδεκτή ή είναι επιλεκτική και συνεπώς «κουτσουρεμένη» κατά τη λαϊκή έκφραση;

Όπως και να έχει το πράγμα δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί η έννοια με απόλυτη σαφήνεια, ώστε να γίνεται αποδεκτή από όλους. Γι’ αυτό και τόσες πολλές, ποικίλες και συχνότατα αντικρουόμενες γνώμες και φιλοσοφίες. 

Συνεπώς, για να απαντηθεί το παραπάνω ερώτημα θεωρώ πως πρέπει να οριστεί και προσδιοριστεί η έννοια της Δημοκρατίας με όση σαφήνεια μπορεί αυτό να γίνει. Όμως όσο περισσότεροι προσδιορισμοί προσδίδονται σε όποια έννοια, τόσο περισσότερο περιορίζεται και η ισχύς και αποδοχή της. Για τούτο πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η ιστορική περίοδος και η περιοχή στην οποία αναφέρεται κανείς. 

Για παράδειγμα στην αρχαία Αθήνα του Περικλή (495-429 π. Χ) και του Ευριπίδη (480-406 π .Χ), όπου κατά παν-ευρωπαϊκή και παν-βορειοαμερικανική, αν όχι παγκόσμια, ομολογία, και ύστερα από 2.500 χρόνια, δεχόμαστε πως ήταν η ακμή της Αθηναϊκής δημοκρατίας, κι ας υπήρχε δουλεία και οι γυναίκες δεν είχαν ποτέ ίσα δικαιώματα με τους Αθηναίους πολίτες, οι οποίοι πολίτες ήταν μόνον άντρες.

Φρονώ πως, στην περίοδο των Σουλιωτών και της «Σουλιώτικης Συμπολιτείας», η λειτουργία της διοίκησης δεν μπορεί να χαρακτηριστεί δημοκρατική. Εξάλλου τη λέξη Δημοκρατία απλή ή σύνθετη καθώς και κάποιο παράγωγό της, δεν τη συναντάμε πουθενά στα γνωστά και αυθεντικά γραπτά κείμενα της εποχής εκείνης, όπως οι περίφημες επιστολές του Λ. Τζαβέλα και του Τζίμα Ζέρβα στον Αλή, τα «απομνημονεύματα» του Σπύρο Τζίπη, το «Ελληνοαλβανικόν λεξικόν» του Μάρκο Μπότσαρη ή το χειρόγραφο «Σημειωματάριο και Ημερολόγιο του Φώτου Τζαβέλα από 14 Φεβρουαρίου έως 22 Απριλίου 1792». 

Δεν υπάρχει όμως ούτε στα ιστορικά κείμενα του Χρι. Περραιβού, του πλέον αυθεντικού και σύγχρονου ιστοριογράφου των αγώνων και της καθημερινής ζωής των Σουλιωτών. Κυρίως στο κεφάλαιο της διοίκησης, όπου και κάλλιστα θα μπορούσε να υπάρχει. Εύλογα λοιπόν θα έλεγε κανείς πως η λέξη Δημοκρατία ήταν άγνωστη στους Σουλιώτες που πιθανότατα δεν γνώριζαν την Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, της μητέρας της Δημοκρατίας. Αυτό όμως δεν μπορεί να ισχύει και για τον Περραιβό, που είναι τόσο βαθύς γνώστης της αρχαίας Ελλάδας και του οποίου η γραπτή γλώσσα είναι πολύ κοντά στην Αρχαία Ελληνική.

Αλλά και, ανεξάρτητα από τα παραπάνω, αν εξετάσουμε πιο επισταμένως τη λειτουργία της «Σουλιώτικης Συμπολιτείας», δεν θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε δημοκρατική μόνο και μόνο επειδή οι αποφάσεις για τα μεγάλα και κοινά ζητήματα παίρνονταν ύστερα από τη συγκέντρωση των εκπροσώπων των φαρών από το Τετραχώρι (Σούλι, Κιάφα, Σαμονίβα, Αβαρίκος) και τη σχετική συζήτηση. 

Όσο για τη συζήτηση στο βουλευτήριο, ακόμη κι αν ίσχυε το «τις αγορεύειν βούλεται», πράγμα μάλλον αμφίβολο, δεν θα μπορούσε η κάθε γνώμη του κάθε αρχηγού φάρας να έχει την ίδια βαρύτητα με εκείνες των αρχηγών των μεγάλων σε αριθμό μελών και δύναμη (στρατιωτική, οικονομική, κοινωνική και βέβαια συγγενική) φαρών Μποτσαραίων, Τζαβελαίων, Κουτσονικαίων κλπ . 

Όταν μάλιστα οι δυο πρώτες και ισχυρότερες διεκδικούσαν την εξουσία και το έλεγχο του στάτους της κοινοπολιτείας με τρόπο συχνά δυναμικό και εχθρικό. Τρανταχτό παράδειγμα το ολέθριο μίσος που προκλήθηκε ανάμεσά τους περί τα 1800 με αποτέλεσμα ο αρχικαπετάνιος «γερο- Μπότσιαρης» να έλθει σε προδοτική συμμαχία με τον Αλή Πασά, πράγμα που πιθανότατα οδήγησε τον ίδιο στην συνειδησιακή αυτοκτονία και συνέβαλλε αποφασιστικά, μετά από μόλις τρία χρόνια (12 Δεκεμβρίου 1803), στην ηρωική πτώση και παράδοση του Σουλίου. 

Αυτά όλα δεν τα λες φυσικές συνέπειες μιας λειτουργίας δημοκρατικής, για να μην ασχοληθούμε και με άλλα θέματα εσωτερικής οργάνωσης και μάλιστα για τη θέση της γυναίκας, η οποία ντρεπόταν να αποκαλέσει τον σύζυγό της με το όνομά του στο εσωτερικό της οικογενειακής ζωής ενώ στο έξω από αυτήν ή στις κοινωνικές εμφανίσεις τον αποκαλούσε «αφέντη μου».

Σε μικρές σχετικά κοινωνίες και μάλιστα πατριαρχικές, όπως της Σουλιωτικής, όπου όλα τα μέλη της κάθε «φαμίλιας», και μάλιστα από πολύ μικρή ηλικία, πάσχιζαν νύχτα μέρα για τα στοιχειώδη προς το ζην, και ακόμη όταν η κοινότητα αυτή ζούσε και υπήρχε διαρκώς με τον φόβο της σκληρής υποδούλωσης στην Οθωμανική αυτοκρατορία ή της εξορίας από τον γενέθλιο τόπο τους, ακόμη και η σκέψη για δημοκρατικές διαδικασίες στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή ή στις διαπροσωπικές σχέσεις ήταν περιττή πολυτέλεια. Κάπως έτσι εξάλλου λειτουργούσε και η Σπαρτιατική κοινωνία.

Όμως, ότι κι αν πιστεύει κανείς περί της «Δημοκρατίας των Σουλιωτών», είτε υπήρχε σε κάποιο βαθμό είτε και όχι, αυτό που μας κληροδότησαν οι ήρωες πρόγονοί μας, ως ανεκτίμητο και ατίμητο ιδανικό και διαχρονικά υπέρτατο δίδαγμα προς γενεές και γενεές, είναι η θυσία για την Ελευθερία και την Πατρίδα!

Βαγγέλης Τσιρώνης

Φιλόλογος -Συγγραφέας