Σούλι: Γιατί και «Κακοσούλι»; - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

Σούλι: Γιατί και «Κακοσούλι»; - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

(Castl of Kako-Souli) 

Δεν γνωρίζω αν υπάρχει άλλος τόπος ανά την επικράτεια που να έχει δυο ονόματα εκ των οποίων το ένα να είναι σε πλήρη νοηματική αντίθεση από το άλλο, χωρίς να ισχύει και στην πραγματικότητα. 

Να είναι, δηλαδή, γλωσσολογικά εντελώς διάφορα μεταξύ τους, χωρίς όμως να είναι και στην ουσία, στο περιεχόμενο. Με άλλα λόγια η γλώσσα να μην αποδίδει το αρνητικό νόημα που εμπεριέχει. Μπορεί να λέμε π.χ. άνθρωπος και «κακάνθρωπος», χώρα και «κακοχώρα» ή ζωή και «κακοζωή», θέλοντας με την προσθήκη της λέξης «κακο» να προσδιορίσομε αυτομάτως την αρνητική έννοια του όρου. Κάτι εντελώς διαφορετικό και αντίθετο εν πολλοίς. Έτσι δεν μπορούμε να λέμε π.χ. Γιάννενα και «Κακο-Γιάννενα» ή Αθήνα και «Κακο-Αθήνα» και να εννοούμε το ίδιο πράγμα.

Αντίθετα με τη λέξη «Κακοσούλι», όχι μόνο δεν εμπεριέχεται η έννοια του κακού, του ανήθικου κλπ, αλλά εντελώς η αντίθετη! Δηλαδή το «κακό» εδώ δεν είναι καθόλου κακό. Είναι πιο καλό κι απ’ το «καλό»! Πιο ηθικό κι απ’ το «ηθικό»! Όπως γράφει και ο Περραιβός στο έργο του «Ιστορία του Σουλίου και της Πάργας» σελ. 51 «η λέξη Σούλι κακό και κακοσούλι εισί ταυτοσήμαντα, δηλαδή το ανδρείον, το ανίκητον (εν. Σούλι)».

Την ονομασία «Κακοσούλι» την υιοθετούν οι ίδιοι οι Σουλιώτες και μάλιστα με μεγάλη περηφάνια, όπως φαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα από γνωστό Σουλιώτικο δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στον πρώτο πόλεμο των Σουλιωτών εναντίον του Αλή Πασά (1792) και όπως ακριβώς μας το μεταφέρει ο ίδιος ο Χριστόφορος Περραιβός. Αυτή η παραλλαγή, λογικά, πρέπει να είναι η παλαιότερη.

Τρία μπαϊράκια φαίνονται ‘πο κατ’ από το Σούλι.

Το’να ‘ναι του Μουχτάρ Πασά, τ’ άλλο του Σελλιχτάρη,

Το τρίτο το καλλίτερον, είναι του Μετζομπόνου.

Ο Δήμο Δράκος φώναξε ‘πο πάν’ από το Σούλι.

Πού πας Μουχτάρη Σκοταρά και σκύλε Σελλιχτάρη.

Δεν είν’ εδώ το Χόρμοβο, δεν είν’ η Λαμποβίτσα…

Εδώ ειν το Σούλι το κακό, εδώ ‘ν το Κακοσούλι

Που πολεμούν μικρά παιδιά, γυναίκες δίχως άντρες …

Μια ακόμη αναφορά, πάλι σε δημοτικό τραγούδι (λογικά μεταγενέστερη), που αναφέρεται στην τραγωδία του Σέλτσου στις 23 Απριλίου 1804. (Πάντα με το παλαιό ημερολόγιο).

Όλες οι καπετάνισσες από το Κακοσούλι

όλες την Άρτα πέρασαν, στα Γιάννινα τις πάνε,

σκλαβώθηκαν οι αρφανές, σκλαβώθηκαν οι μαύρες,

κι η Λένω δεν επέρασε, δεν την επήραν σκλάβα.

Μον’ πήρε δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια…

Στο συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι δεν αναφέρεται καν η λέξη Σούλι. Αρκεί και περισσεύει η άλλη του ονομασία και ο ακροατής ή ο αναγνώστης κάθε εποχής καθόλου δεν μπερδεύεται περί τίνος πρόκειται αφού οι λέξεις Σούλι και Κακοσούλι έχουν πια ταυτιστεί νοηματικά. Ίσως μάλιστα η δεύτερη, με το αρνητικό της πρώτο συνθετικό «κακο», προσδίδει περισσότερο θετικό συναισθηματισμό από την απλή λέξη Σούλι. Στην προκειμένη περίπτωση αυτό που προσθέτει είναι η αίσθηση του ηρωισμού!

Και φυσικά τα δημοτικά τραγούδια δημιουργήθηκαν αργότερα από τα γεγονότα που ιστορούν αυτά με τον πιο απλό και σοφό λαϊκό τρόπο. Άγνωστο πόσο αργότερα, όπως συμβαίνει με όλα τα ιστορικά δημοτικά τραγούδια και όχι μόνο. Τούτο όμως καθόλου δεν αλλάζει το συμπέρασμα: πως πρόκειται για μια εξαιρετική περίπτωση στην πορεία του Ελληνισμού που μια λέξη η οποία φαινομενικά είναι αρνητική, δηλώνει ακριβώς το αντίθετο και μάλιστα εμφατικά!

Τόσο μεγάλος, λοιπόν, ήταν ο ηρωισμός των Σουλιωτών που ο δημιουργός Λαός δεν βρήκε άλλη πιο ταιριαστή λέξη που να τον αποτυπώσει. Ούτε γνωρίζω αν υπάρχει κάτι ανάλογο στην παγκόσμια ιστορία!

Πάντως αυτή καθ’ εαυτή τη λέξη «Κακοσούλι» ίσως και να την «λογόπιαναν» στην καθημερινή τους ζωή οι ίδιοι οι Σουλιώτες. Τούτο πιθανολογείται από την αναφορά του περίφημου δάσκαλου του υπόδουλου γένους μας Αθανάσιου Ψαλίδα (1767–1829) στο έργο του «Γεωγραφία Αλβανίας και Ηπείρου» που γράφτηκε ανάμεσα στα έτη 1815-1822. Γράφει ο Γιαννιώτης συγγραφέας, σύγχρονος του Βεζύρη Αλή Πασά: «Εἰς τὴν Τζαμουριὰν εἶναι καὶ τὸ περίφημον Σούλι ἢ Κακοσούλι, καὶ συνίσταται ἀπὸ ἕνα χωρίον μέγα, Κακοσούλι ὀνομαζόμενον, καὶ ἀπὸ ἄλλα μικρότερα ὁλόγυρα, ὁποὺ ἦτον ἡ Κιάφα, ὁ Ναβαρίκος, ἡ Σαμονίβα, τὸ Τζαγκάρι, οἱ Κουκουλοί, τὸ Παλιοχώρι, τὸ Ἀλουποχώρι, οἱ Ρωμανᾶτες καὶ καθεξῆς... (Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, 1964. σελ. 62).

Λίγα ακόμη για την ιστορία της λέξης «Κακοσούλι».

Τον όρο χρησιμοποιεί και ο Άγγλος διανοούμενος και περιηγητής Wordworth Christopher που περιόδευσε στην Ελλάδα το 1832-1833 και πιθανότατα στο υπόδουλο πια, μα διάσημο Σούλι. 

Συγκεκριμένα στο έργο του «…History of the Characteristics of Greek Art…» («Ιστορία των χαρακτηριστικών της Ελληνικής Τέχνης») Λονδίνο, John Murray 1882, περιέχει μεταξύ των άλλων ένα δημοσίευμα με την εικόνα του Κάστρου του Σουλίου και με τον τίτλο «Castl of Kako-Souli», όπως φαίνεται εδώ.

Στην Ελλάδα τη λέξη «Κακοσούλι» τη βρίσκουμε σε τρεις ακόμη περιοχές: 

Στην πρώτη προσδιορίζεται μια τοποθεσία στην πόλη της Βέροιας, όπου βρίσκεται η παλιά Χριστιανική συνοικία. 

Στη δεύτερη μια τοποθεσία δίπλα στο χωριό «Ασωπός» της Λακωνίας, όπου υπάρχει και ένα μικρό χωριό -συνοικισμός με το όνομα «Σούλι». 

Στην τρίτη, μια τοποθεσία στο άνω άκρο της Αγίας Βαρβάρας Αττικής, λίγο πιο κάτω από την βραχώδη κορυφή του «Αιγάλεω» από όπου, ως γνωστόν, παρακολουθούσε τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας ο Ξέρξης.

Όλα αυτά αποτελούν ένα ακόμη αδιαμφισβήτητο τεκμήριο του ηρωισμού και των θυσιών των Σουλιωτών για το διαχρονικά πιο υψηλό και πιο ωραίο Ιδανικό του ανθρώπου. Την Ελευθερία!

Βαγγέλης Τσιρώνης

Φιλόλογος - Συγγραφέας