Γιατί δεν έγινε άγιος ο εθνομάρτυρας Καλόγερος Σαμουήλ; - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

Γιατί δεν έγινε άγιος ο εθνομάρτυρας Καλόγερος Σαμουήλ; - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

Ερευνώντας τη ζωή και την προσφορά στο έθνος αρκετών ιερατικών μορφών της νεότερης Ελλάδας, μου δημιουργήθηκε η παραπάνω απορία. Απορία που, δεν το κρύβω, περιέχει μιαν αίσθηση παραπόνου και αδικίας. Αν και οι άρχοντες της εκκλησίας, θέλω να πιστεύω, γνωρίζουν πολύ καλύτερα από τον καθένα, ωστόσο, όσο ερευνώ και εξετάζω το πράγμα με βάση την ιστορία και τη λογική, η απορία και η αίσθηση της αδικίας ορθώνονται μέσα μου πιο εύλογα. Και βέβαια αυτό καθόλου δεν σημαίνει πως με καθοδηγεί άκριτα κάποιο τοπικιστικό και εθνικιστικό πνεύμα. Μακριά από μένα τέτοια μεγάλα ολισθήματα και επικίνδυνες σκέψεις.

Διαβάζοντας τις τυπικές προϋποθέσεις αγιοποίησης κάποιας ιδιαίτερα σημαίνουσας προσωπικότητας, όπως ασφαλώς ήταν και ο θρυλικός Καλόγερος Σαμουήλ, δεν μας παραδίδεται γι’ αυτόν, γραπτά ή προφορικά, πως είχε θαυματουργικές δυνάμεις, όπως μαρτυρείται πως συνέβαινε με πολλούς Άγιους της εκκλησίας μας. Ούτε βέβαια πως το σώμα του έμεινε «ακέραιο» και «άλυτο» ή τα οστά του «μυροβολούσαν». 

Είναι γνωστό πως, μετά το ολοκαύτωμα του Κουγκίου, δεν βρέθηκε ίχνος από το σώμα του, αφού αυτό διαλύθηκε στο ολόμαυρο σύννεφο που σηκώθηκε και έγινε ολόκληρος σκόνη μαζί με τα πέντε παλικάρια του. Δηλαδή έπεσε μαρτυρώντας «υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Βεβαίως δεν μαρτύρησε ύστερα από βασανιστήρια των «αλλόπιστων» Μουσουλμάνων, όπως συνέβη με τον Μητροπολίτη Δράμας και μετέπειτα Σμύρνης (Άγιο) Χρυσόστομο (1867-1922), που εξευτελίστηκε και στη συνέχεια δολοφονήθηκε από τον εξαγριωμένο όχλο στην πτώση της Σμύρνης, ή τον (Άγιο) Πατροκοσμά τον Αιτωλό (1714-1779) που, με την συνέργεια των Εβραίων εκτελέστηκε στο χωριό Κολικόντασι της Αλβανίας, τον (Άγιο) Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄ (1746- 1821), που αν και αρχικά είχε αποκηρύξει την Επανάσταση του -21, απαγχονίστηκε στην Κωνσταντινούπολη με εντολή του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄, τον (Άγιο) Αιμιλιανό επίσκοπο Γρεβενών (1877-1911), πρωταγωνιστή και εμψυχωτή στον μακεδονικό Αγώνα (1904-1908), που μαρτύρησε από τους Κομιτατζήδες ή ακόμη τον νεομάρτυρα Ιωαννίνων Άγιο Γεώργιο, τον λεγόμενο και «Φουστανελά» (1808-1838), που κρεμάστηκε από τους Τούρκους στην εξωτερική πύλη του κάστρου, ο οποίος Γεώργιος είχε διατελέσει ιπποκόμος του Αγά της πόλης των Φιλιατών και που όχι μόνο δεν ήταν ιερωμένος αλλά παντρεμένος με παιδί!

Το επιχείρημα κάποιων πως ο Σαμουήλ αυτοπυρπολήθηκε και άρα αυτοκτόνησε, πράγμα το οποίο δεν επιτρέπεται από τη Χριστιανική μας Θρησκεία, νομίζω πως είναι παντελώς σαθρό και ανάξιο λόγου. Η πράξη της ελεύθερης επιλογής του θανάτου μπροστά στον εχθρό για την αποφυγή της σκλαβιάς είναι από τις πλέον μεγαλειώδεις στην παγκόσμια Ιστορία! 

Είναι αυτός ο ορισμός του συνθήματος «Ελευθερία ή Θάνατος», σύνθημα που καθαγίασε και η ίδια η Ορθοδοξία. Δηλαδή, εάν ο Καλόγερος Σαμουήλ συλλαμβανόταν, όπως ήταν και η πρόθεση των Τούρκων και στη συνέχεια «ομολογούσε» την χριστιανική του πίστη και οδηγούνταν μαρτυρικά στον θάνατο, θα ήταν πιο ισχυρή πράξη αγιοποίησης από την άρνηση της παράδοσης με την αυτοπυρπόληση και αυτοθυσία; 

Να ένας μικρός διάλογος με τον απεσταλμένο του Βελή Πασά (γιου του Αλή) για την παραλαβή των πολεμοφοδίων που είχε φυλαγμένα ο Σαμουήλ στον περίβολο της παρεκκλησίου της Αγίας Παρασκευής στο Κούγκι, όπως μας τον μεταφέρει ο Ιστορικός του Σουλίου Χριστόφορος Περραιβός και που δείχνει το υπέροχο φρόνημα και το ηθικό μεγαλείο του Σουλιώτη Ιερομόναχου: «Καθ’ ήν όμως στιγμήν εγίνετο η παράδοσις, είς (ένας) εκ των απεσταλμένων Τούρκων δια την παραλαβήν των πολεμοφοδίων είπε προς τον Σαμουήλ. «Πόσα κολαστήρια στοχάζεσαι θα σε κάμει ο Βεζύρης οπόταν σε βάλει στο χέρι από τον οποίον και δε γλυτώνεις;» «Δεν είναι άξιος ο Βεζύρης, απεκρίθη ο Καλόγερος, να πιάσεις άνθρωπον όστις, εκτός όπου δε φοβείται, γνωρίζει και άλλον δρόμον του θανάτου…»!

Υπάρχει βέβαια και το ολοκαύτωμα της μονής Αρκαδίου της Κρήτης στην μεγάλη εξέγερση του 1866. Όμως εκείνη η περίπτωση είναι εντελώς διαφορετική καθώς την μπαρουταποθήκη ανατίναξε ο επαναστάτης Κωστής Γιαμπουδάκη -κατ’ άλλους ο Εμμανουήλ Σκουλάς- και όχι ο αγωνιστής ιερομόναχος και ηγούμενος της μονής Γαβριήλ Μαρινάκης (1826-1866). Αυτός σκοτώθηκε, μαζί με εκατοντάδες άλλους επαναστάτες, από τους πολυάριθμους Τούρκους εισβολείς, -κατά άλλους αυτοκτόνησε!- πριν το ολοκαύτωμα της Ιεράς Μονής.

Εδώ θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: γιατί δεν αγιοκατατάχθηκαν και οι εθνικοί μας ήρωες -και ιερωμένοι ταυτόχρονα- Αθανάσιος Διάκος, κατά κόσμον Αθανάσιος Μασσαβέτας, (1788-1821) και Παπαφλέσσας, κατά κόσμον Γρηγόριος Δικαίος (1788-1825), Αρχιμανδρίτης και Υπουργός Εσωτερικών της τότε Επαναστατικής Κυβέρνησης, που είχαν κι αυτοί μαρτυρικό θάνατο και έπεσαν με απαράμιλλη γενναιότητα για την Πατρίδα. Η απάντηση είναι γιατί και οι δύο αυτοί ιερωμένοι δεν είχαν και τον απαιτούμενο «άμμωμο βίο» στην καθημερινή τους ζωή -δεν είναι η κατάλληλη στιγμή εδώ- πράγμα «εκ των ων ουκ άνευ» για την αγιοποίηση. Εξάλλου αυτός ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίο ο πανέμορφος Διάκος αναγκάστηκε να αποσχηματιστεί και βγήκε κλέφτης στα βουνά.

Επίσης δεν αγιοποιήθηκαν οι μεγάλες και γενναίες μορφές των ιεραρχών Γερμανού, μητροπολίτη Παλαιών Πατρών (1771-1826), που καθαγίασε τα όπλα το -21, του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη (1866-1935), που ήταν από τους κύριους οργανωτές και εμψυχωτές του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) εναντίον των Βουλγάρων κι ακόμη του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου και Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας (1913-1977). Ο λόγος είναι πως, εκτός του ότι δεν μαρτύρησαν, η εμπλοκή τους στα πολιτικά ζητήματα της εποχής και κατά συνέπεια στις αντιπαραθέσεις που γεννά αυτή, δεν συνάδει με τις προϋποθέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την αγιοκατάταξή τους.

Αντίθετα για τον Σουλιώτη Ιερομόναχο και Ήρωα δεν υπάρχει καμία μαρτυρία, προφορική ή γραπτή, περί μη «αμώμου» βίου. Αντίθετα, ζούσε άκρως λιτά, ασκητικά και ταπεινά. Δηλαδή όπως άρμοζε στη χριστιανική φιλοσοφία και αρετή. Λέγεται μάλιστα πως για ένα διάστημα είχε διατελέσει μαθητής του Πατροκοσμά και συνοδός στις περιοδείες του. 

Αλλά και όταν πια υπογράφηκε η τελική συμφωνία για την αποχώρηση των Σουλιωτών από τα αγαπημένα τους βράχια, ο Ιερομόναχος Σαμουήλ, αφού κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων και λίγο πριν βάλει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη, συμβούλευσε τους ηγέτες των φαρών Λ. Κουτσονίκα και Κ. Μπότσαρη να μην πορευθούν προς το Ζάλογγο, εμπιστευόμενοι τις υποσχέσεις του Αλή Πασά πως δεν θα τους πειράξει, αλλά να πάνε κι αυτοί προς την Πάργα, μαζί με τους Φ. Τζαβέλα, Δράκο, Δαγκλή, Κάσκαρη, Μαλάμο και άλλους. Και όπως αποδείχτηκε μετά από λίγες ώρες, ο δρόμος αυτός ήταν ο πιο ασφαλής. 

Πάντα είχε στην ψυχή και στο μυαλό του την έγνοια να σωθούν οι γέροντες και τα γυναικόπαιδα που λιμοκτονούσαν και πέθαιναν από τις φοβερές επιδημίες που είχαν ενσκήψει μετά από φοβερή πολιορκία πολλών ημερών. Και κάτι άλλο. Αν θεωρείται επιχείρημα πως με την αυτοθυσία του ο Σαμουήλ «δολοφόνησε» ταυτόχρονα συνανθρώπους του, τι θα μπορούσαμε να πούμε για τον Στρατηγό και μετέπειτα Αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνο (272-337 μ. Χ), έναν από τους μεγαλύτερους στρατάρχες της Ιστορίας, με σκληρότατες και πολύχρονες πολεμικές αναμετρήσεις, και ταυτόχρονα μέγιστους αγίους του Χριστιανισμού;

Μετά από αυτά νομίζω πως είναι εύλογο το ερώτημα και παράπονο για την μη αγιοποίηση του Καλόγερου Σαμουήλ. Η Αγιοκατάταξή του, πέραν της ηθικής δικαίωσης, θεωρώ πως θα αποτελούσε αναμφίβολα και ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για την αναβάθμιση και ανάπτυξη του ιερού αυτού τόπου αλλά και της ευρύτερης και άκρως υποβαθμισμένης περιοχής των Σουλιωτοχωριών.

Μήπως λοιπόν, μαζί με την επιχειρούμενη σήμερα από την Υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη και τον Περιφερειάρχη Ηπείρου κ. Αλέξανδρο Καχριμάνη σοβαρή και φιλόδοξη προσπάθεια ανάδειξης του ιστορικού χώρου του Σουλίου, μήπως, λέγω, ήρθε και ο καιρός να τεθεί στην Πολιτεία και την Ελλαδική Εκκλησία και το δίκαιο αίτημα της αγιοποίησης του θρυλικού Ήρωα του Κουγκίου Καλόγερου Σαμουήλ;

Τσιρώνης Βαγγέλης

Φιλόλογος - Συγγραφέας

Tsirovag.1954@gmail.com

Fb. Βαγγέλης Τσιρώνης