"Οι δημιουργοί της Τέχνης και ο κοινωνικός τους ρόλος" - Εισήγηση του Άλκη Φάτσιου στο 1ο Ηπειρωτικό Συμπόσιο για το ερασιτεχνικό θέατρο στην Παραμυθιά

"Οι δημιουργοί της Τέχνης και ο κοινωνικός τους ρόλος" - Εισήγηση του Άλκη Φάτσιου στο 1ο Ηπειρωτικό Συμπόσιο για το ερασιτεχνικό θέατρο στην Παραμυθιά

ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΣ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ

στο 1ο Ηπειρωτικό Συμπόσιο:

ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ (Θεατό Παραμυθιάς)

Του Άλκη Φάτσιου

δικηγόρου

ΚΕΦ. 1:

‘Υστερα από το διάβα τόσων αιώνων, έχει αποδειχθεί με τον πλέον αξιόπιστο τρόπο ότι η Τέχνη, σε όλες τις εκφράσεις και οι ενασχολούμενοι με αυτήν, οι δημιουργοί δηλαδή –όπως συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφοι, θεατράνθρωποι, μουσικοί και διανοούμενοι εν γένει– είναι αυτοί, που όταν η σκέψη τους είναι γεμάτη κοινωνική αλήθεια, όταν η σκέψη τους δεν είναι αποστεωμένη, ψεύτικη ή δήθεν, όταν η σκέψη τους εμπνέει δημιουργικά κοινωνικές ομάδες με θετικό πρόσημο, τότε αυτοί, οι δημιουργοί, αποτελούν την ΚΙΝΗΤΗΡΙΑ δύναμη, για να γίνουν οι άνθρωποι ελεύθεροι, καλύτεροι, να γίνουν ΠΟΛΙΤΕΣ, κι έτσι οι κοινωνίες να προχωρήσουν προς τα εμπρός…

Η Τέχνη και οι δημιουργοί της –και βεβαίως και το θέατρο, από τις βασικές εκφράσεις αυτής, είναι αναμφίβολα ένα σημαντικότατο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. Είναι ΑΝΑΓΚΗ αλλά όχι του ‘’περιττού’’, μα του ‘’απαραίτητου’’, όπως έχει αναφέρει σχετικά ο μεγάλος μας διανοητής – ποιητής ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ και δεν μπορεί να απουσιάζει κοινωνικά, έτσι όπως δεν μπορούν να απουσιάζουν η ηθική, το δίκαιο, η αλήθεια…

Κατά την άποψή μου, η ΤΕΧΝΗ και οι δημιουργοί της εξυπηρετούν σκοπούς κοινωνικούς. Όταν δε, οι σκοποί συντελούν και προάγουν την ιστορική πορεία ατόμων και κοινωνιών, τότε ο κοινωνικός σκοπός εμπεριέχει θετικό πρόσημο και εν τέλει ωφέλεια για την ίδια την κοινωνία. Όταν αντίθετα, η ΤΕΧΝΗ –και οι φερόμενοι ως δημιουργοί της– είναι ΨΕΥΤΙΚΗ και ΝΕΚΡΗ, τότε είναι ένας ακόμα μοχλός που φρενάρει την κοινωνική αφύπνιση και ανάταση…

Ας θυμηθούμε τον Αριστοτέλη όταν πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει στην ‘’ΠΟΙΗΤΙΚΗ‘’ του, ότι: "Η τέχνη, άρα και το θέατρο, είναι το φιλοσοφικότερο και σπουδαιότερο της Ιστορίας". Επίσης το μεγάλο Βησσαρίωνα Μιελίνσκιν, Ρώσο λογοτέχνη – κριτικό, όταν τον περασμένο αιώνα διατύπωνε τη θέση ότι: "Το ΥΨΙΣΤΟ και ΙΕΡΟ συμφέρον της κοινωνίας, είναι η προκοπή της, που αγκαλιάζει ΟΛΑ τα μέλη της. Όμως, ο δρόμος προς την προκοπή αυτή, είναι η συνειδητοποίηση των ΠΟΛΙΤΩΝ, και η ΤΕΧΝΗ –άρα και το θέατρο- είναι αυτή που μπορεί να δημιουργήσει και να προχωρήσει τη συνειδητοποίηση, όχι λιγότερο, από οποιαδήποτε επιστήμη"!!!

Δεν νομίζω ότι πρέπει ν’ αναφέρω διεξοδικότερα, το γιατί είναι ανάγκη απαραίτητη για τις κοινωνίες η Τέχνη και οι δημιουργοί της, είναι σαν να προσπαθώ να ανοίξω "θύρες ανοιχτές", είναι δε κάτι περισσότερο από βεβαιότητα ότι: η ΤΕΧΝΗ έχει έναν βαθύτατο κοινωνικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα!!!

Όμως στο σημείο αυτό θεωρώ αναγκαίο ν’αναφέρω, ότι για να συντρέξουν τα παραπάνω, για να μπορεί η ΤΕΧΝΗ και οι δημιουργοί της να επιτελούν τον ‘’παιδαγωγικό‘’ τους ρόλο, πρέπει να μη θέτουν ΠΟΤΕ τη σκέψη τους, προφορικά ή γραπτά, και τα γεννήματα, της ειδικότερης Τέχνης τους, στην υπηρεσία οποιασδήποτε ΕΞΟΥΣΙΑΣ και κύρια ΚΡΑΤΙΚΗΣ ή ΚΟΜΜΑΤΙΚΗΣ…

Πρέπει ο δημιουργός της ΤΕΧΝΗΣ να διεκδικεί την ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ του, την ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ του, την ΑΥΘΥΠΑΡΚΤΗ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ του, να επιθυμεί –και πολύ σωστά– να διατηρεί και να διαδίδει ΕΛΕΥΘΕΡΑ τη δική του άποψη, τη δική του αντίληψη με στόχευση το προχώρημα της κοινωνίας, μιας κοινωνίας πολιτών, και όχι κοινωνίας ενός αθροίσματος ατόμων, μιας κοινωνίας με ελεύθερους ανθρώπους, δηλαδή πολίτες που να είναι έτοιμοι να αμφισβητούν και να αμφιβάλλουν για όλα τα μέχρι τότε κοινωνικά θέσφατα.

Με τα παραπάνω που αναφέρω, σε καμία περίπτωση δεν εννοώ φυσικά ότι ο δημιουργός που υπηρετεί την ΤΕΧΝΗ, πρέπει να είναι απολιτικός, και συνεπώς δεν πρέπει να έχει θέση και άποψη για όλα τα κοινωνικά προβλήματα. Αντίθετα: Έχει ΧΡΕΟΣ προς τούτο, σε μεγαλύτερο βαθμό και ποιότητα, από οποιονδήποτε άλλο πολίτη… Άλλο όμως αυτό, και άλλο να γίνεται όργανο κυβερνητικών ή κομματικών σκοπιμοτήτων. Άλλο να έχει θέση για όλα τα κοινωνικά προβλήματα –και επιβάλλεται αυτό– και άλλο να αποδέχεται θέσεις και κομματικά ή κρατικά αξιώματα, αποδεχόμενος και υπηρετών άκριτα την ανάλογη κρατική ή κομματική εξουσία…

Είναι λοιπόν χρέος, του δημιουργού της Τέχνης, και συνεπώς του θεατρικού δημιουργού, του κάθε διανοούμενου, ανεπηρέαστα και ελεύθερα να δημιουργεί χωρίς καμιά εξάρτηση από οποιαδήποτε μορφή εξουσίας, να λέει θαρρετά και ελεύθερα την άποψή του, είτε με το έργο του είτε με το λόγο του, για οποιοδήποτε κοινωνικό ζήτημα… αμφιβάλλοντας για τα πάντα, χωρίς να κάνει εξαίρεση ούτε για τον εαυτό του.

Από τα παραπάνω λοιπόν, νομίζω προκύπτει αναμφίβολα, ότι οι θεράποντες της ΤΕΧΝΗΣ, άρα και οι θεατράνθρωποι, είτε ερασιτεχνικών είτε επαγγελματικών σχημάτων, όντας ενεργοί πολίτες και με εντονότερο το κοινωνικό χρέος τους, πρέπει να έχουν θέση για τα κοινωνικά ζητήματα, διατηρώντας όμως ταυτόχρονα την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ των απόψεών τους και την ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ τους. Μόνο έτσι ο δημιουργός σε κάθε εξειδικευμένη ΤΕΧΝΗ, θα μπορεί ή έστω θα προσπαθεί βάσιμα, να ερμηνεύει όλες τις ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ μιας κοινωνίας και όλες τις διαφορετικές αναγνώσεις αυτής, εκφράζοντας με τον τρόπο αυτό, τον εαυτό του βέβαια, αλλά και μέσα από αυτόν, το κοινωνικό σύνολο.

Σύμφωνα δε με όλες τις παραπάνω σκέψεις, γίνεται νομίζω σαφές γιατί ο δημιουργός της ΤΕΧΝΗΣ δεν μπορεί, δεν επιτρέπεται να αποδέχεται είτε να του υπαγορεύει, είτε να του απαγορεύει –οποιαδήποτε μορφή ΕΞΟΥΣΙΑΣ ή ΘΕΣΜΟΣ- συγκεκριμένους αισθητικούς κανόνες. Δεν είναι τυχαία εν προκειμένω, η διατυπωθείσα άποψη, την οποία και υιοθετώ πλήρως ότι:

Η ΤΕΧΝΗ μπορεί, και είναι ο μεγάλος σύμμαχος για την πρόοδο της κοινωνίας ΕΦΟΣΟΝ ΘΑ ΜΕΝΕΙ ΠΙΣΤΗ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΗΣ!!! Οι σκέψεις και οι αναφορές που είχα την τιμή να παραθέσω, κατά την ταπεινή μου άποψη, δίνουν ταυτόχρονα και μια απάντηση, στο ζήτημα το κατά καιρούς αναδυόμενο, περί της έννοιας της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και της ΣΤΡΑΤΕΥΣΗΣ των δημιουργών της ΤΕΧΝΗΣ και διανοούμενων εν γένει. Μια Τέχνη απελευθερωτική, μια Τέχνη που να λειτουργεί ως προωθητική δύναμη για τον Πολιτισμό, έναν Πολιτισμό για τους πολλούς, για τον Λαό.

Στις παραπάνω αναφορές χρήσιμο είναι να προσθέσουμε το ρητό του φλογερού ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Με αυτόν τον τρόπο, θα έχουμε, μια βαθειά ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ τέχνη, ένα γήινα προσανατολισμένο θέατρο, έτσι ώστε να απελευθερώνει όλες τις δυνατότητες του ανθρώπου».

Όταν λοιπόν συντρέξουν τα παραπάνω, αναφορικά με την ΤΕΧΝΗ άρα και τους θεατρικούς δημιουργούς της, όταν επίσης αποφευχθεί ο ΕΛΙΤΙΣΜΟΣ και ο ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ από αυτούς, τότε πράγματι θα βρεθούμε μπροστά σε μία θεατρική δημιουργία απελευθερωτική, σε ένα θέατρο που θα συμβάλλει αποφασιστικά, στην δημιουργία ενεργών πολιτών και ανθρώπων, ανθρώπους και πολίτες ικανούς να προχωρήσουν την κοινωνία προς τα εμπρός, και γιατί όχι, όταν χρειάζεται, να την ΑΛΛΑΞΟΥΝ…

Στο σημείο αυτό, μιλώντας για το θέατρο, είναι χρήσιμη μια μικρή αλλά ταυτόχρονα μακρινή αναδρομή.

ΚΕΦ 2: Στην Αρχαιότητα

Η έννοια του θεάτρου, ή μάλλον προστάδια του θεάτρου, συναντώνται για πρώτη φορά, σίγουρα στην Αττική, αλλά και στη Μεγαρίδα, στην Κόρινθο, στη Σικυώνα, στις Συρρακούσες. Όμως το θέατρο προσέλαβε την ώριμη μορφή του, στην Αττική, και τούτο επειδή υπήρχε σε αυτό συνάφεια με τη Δημοκρατία, με άλλα λόγια είναι θεσμός, είναι βασικός θεσμός, είναι κύτταρο της Δημοκρατίας…

Και τα τρία δε -και ισχύουν αυτά μέχρι σήμερα– θεατρικά είδη, δηλ. τραγωδία, το σατυρικό δράμα και η κωμωδία, είχαν λαϊκή προέλευση και εξελίχθηκαν από αγροτικές εορτές, και κυρίως τα 2 πρώτα είδη κατάγονται από τελετουργικά δρώμενα, περί τον θεό Διόνυσο και τους συνοδούς του, τους Σατύρους, εγένοντο δε και διαγωνισμοί για τον νικητή ποιητή.

Χρονικά δε, στην εποχή των προσταδίων του θεάτρου, και ειδικότερα το 535 π.Χ. έχουμε την πρώτη μνεία τελέσεως διαγωνισμών στα πλαίσια των εορτών με την ονομασία ΜΕΓΑΛΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑ… με την μέριμνα της Πολιτείας. Η μέριμνα αυτή συνεχίστηκε και επί δημοκρατίας, όπου πια, είναι καταλυτικός ο δημόσιος και πολιτικός χαρακτήρας των θεατρικών παραστάσεων, και διαγωνισμών, και μάλιστα η μέριμνα αυτή επεκτάθηκε και στην κωμωδία, αφού καταρχήν υπήρχε μόνο, η τραγωδία και το σατυρικό δράμα, και έτσι οι θεατρικοί διαγωνισμοί περιελάμβαναν πλέον και τα (3) είδη, και ξεκινούν το 486 π.Χ. στα πλαίσια πάντα, των Μεγάλων Διονυσίων…

Είναι δε χαρακτηριστικό, ότι η Αθηναϊκή Δημοκρατία αλλά και οι πολίτες αυτής προσέδιδαν κατά τον χρόνο των θεατρικών παραστάσεων, και πολιτικά χαρακτηριστικά, με το να παρουσιάζουν την πρώτη μέρα πριν την παράσταση, υπό την μορφή του θεσμού, όπως οικονομικό απολογισμό του έτους, τους φόρους που πλήρωναν οι σύμμαχοι, αλλά και παρέλαση των αγοριών που ενηλικιώνονται, και που ήταν παιδιά πεσόντων στρατιωτών για την υπεράσπιση της πατρίδας, έτσι ώστε να τονώνεται το στοιχείο της φιλοπατρίας. Οι θεατρικές παραστάσεις είναι προφανές, ότι προορίζονταν για τους πολίτες, για όλους τους πολίτες. Μάλιστα η ίδια η Πολιτεία, και ιδιαίτερα επί αρχηγίας του Περικλή στην Αττική, περίπου το 355 π.Χ., ίδρυσε ένα ταμείο, όπου εισάγοντο και περιείχε, αδιάθετα κονδύλια του προϋπολογισμού.

Εξαιτίας λοιπόν της αξίας που έδινε η Πολιτεία, στο να μπορούν οι πολίτες να παρακολουθούν τις Θεατρικές Παραστάσεις, από το ταμείο αυτό, χρηματοδοτούσε ένα είδος Δωρεάν εισιτηρίου, τα ΘΕΩΡΙΚΑ λεγόμενα, τα οποία διανέμονταν δωρεάν σε όλους τους φτωχούς.

Αυτό ήταν ένα αυταπόδεικτο στοιχείο, όχι μόνο της Δημοκρατικής πολιτείας και της κοινωνικής ευαισθησίας αυτής, αλλά και της σημασίας, κοινωνικής και πολιτικής, που απέδιδε στην ύπαρξη των Θεατρικών Παραστάσεων.

Είναι δε χαρακτηριστική η αναφορά του Αριστοφάνη, στους περίφημους ΒΑΤΡΑΧΟΥΣ του (στίχοι 1007 έως 1009). Εκεί αναφέρεται μια συνομιλία του Αισχύλου και του Ευριπίδη. Ειδικότερα, ο Αισχύλος ζητάει από τον Ευριπίδη να του πει, για ποιον λόγο, πρέπει να θαυμάζεται ένας ποιητής, που παρουσιάζει μια θεατρική δημιουργία.

Και ο Ευριπίδης απαντάει: "Γιατί με κατάλληλες νουθεσίες και κατάλληλους τρόπους στην γραφή και την παρουσίαση μιας θεατρικής δημιουργίας, κάνουμε καλύτερους τους ανθρώπους, τους πολίτες, και συνεπώς τις Πόλεις".

ΚΕΦ 3:

Ας μου επιτραπεί τώρα, το πως βιώνω και εννοώ, εντελώς αυστηρά προσωπικά, τη θέαση μιας θεατρικής παραστάσεως και ιδιαίτερα ενός ερασιτεχνικού θεατρικού σχήματος. Πάντα πίστευα και πιστεύω, πάντα αισθάνομαι την ώρα εκείνη, ότι βρίσκομαι μπροστά σε μια ‘’ΙΔΙΟΤΥΠΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ’’, στη διάρκεια της οποίας, αναμετρώνται δύο (2) πρωταγωνιστές, από τη μια ο ΘΕΑΤΗΣ, και από την άλλη ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ της, με επιδιωκόμενο στόχο και από τις δύο πλευρές, την πολιτιστική άρα και κοινωνική μέθεξη, μέσω της αμφίδρομης επικοινωνίας και με στόχευση να συμβάλλουν και οι δύο, έστω και σε κάποιο βαθμό, στη δημιουργία του κοινωνικού ατόμου, του σκεπτόμενου πολίτη, και στο προχώρημα της ίδιας της κοινωνίας… Χαρακτηρίζω δε μια θεατρική παράσταση, σαν μια ΙΔΙΟΤΥΠΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ, γιατί σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη αναμέτρηση, εδώ θα υπάρξουν στο τέλος αναγκαστικά ή και οι ΔΥΟ νικητές ή και οι ΔΥΟ ηττημένοι…

Αν στο τέλος της παραστάσεως, ο θεατής αισθάνθηκε μία δημιουργική και ταυτόχρονα συγκινησιακή φόρτιση, ε τότε αυτός ο (θεατής), έχει κερδίσει, έχει νικήσει. Είναι δε βέβαιον ότι η νίκη του αυτή, οφείλεται στον δημιουργό της παραστάσεως, που με αυτή την έννοια, ΠΡΟΦΑΝΩΣ είναι και αυτός νικητής…

Εντέλει, όταν συντρέξει το παραπάνω συναισθηματικό στοιχείο σε ΘΕΑΤΗ και ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ μιας Θεατρικής Παράστασης, τότε δεν μπορεί παρά να είναι ΕΥΤΥΧΕΣ το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ…

Με βάση όλες τις παραπάνω σκέψεις, γίνεται κατανοητό ότι, η οποιαδήποτε θεατρική δημιουργία, οποιουδήποτε ερασιτεχνικού σχήματος, σε οποιαδήποτε πόλη, κωμόπολη ή χωριό της χώρας, είναι πολιτιστικά και κοινωνικά επιβεβλημένη και αναγκαία, και εξ’ ορισμού θα έλεγα επιτυχημένη. Απλά, εν προκειμένω, παρέθεσα κάποιες γενικές και προσωπικές μου σκέψεις και απόψεις, οι οποίες κατά την ταπεινή μου άποψη, μπορεί να φέρουν ίσως, κάποιο καλύτερο αποτέλεσμα. Κλείνοντας, θεωρώ ότι οι δημιουργοί της Τέχνης, και ειδικότερα οι θεατρικοί δημιουργοί, μας ταξιδεύουν, όχι μόνο στον γήινο κόσμο, αλλά και σε έναν άλλο, φαντασιακό χώρο, σε έναν ονειρικό κόσμο, έτσι ώστε να μεταμορφώνονται, σε υφαντές ονείρων…

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΜΟΝΗ ΣΑΣ.

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ 19/11/2022

ΑΛΚΗΣ ΦΑΤΣΙΟΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ