Τέχνη και Εξουσία - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

Τέχνη και Εξουσία - Του Βαγγέλη Τσιρώνη

Το πλήθος των κρουσμάτων βίας και εκμετάλλευσης, κυρίως σεξουαλικής, σε βάρος νέων γυναικών -και αγοριών!- στο χώρο της τέχνης, που αποκαλύπτεται τον τελευταίο καιρό, προκαλεί οργή, αηδία και απογοήτευση. Κάθε καλόπιστος άνθρωπος αναρωτιέται πού βρέθηκε τόση απανθρωπιά και αθλιότητα σε φτασμένους καλλιτέχνες -κυρίως άντρες- με τόσες γνώσεις και εμπειρίες ζωής που τους προίκισε η ίδια τέχνη την οποία υπηρετούν. 

Αναρωτιέται πού χάθηκε το αίσθημα του δικαίου και ο σεβασμός στον αγώνα και τα όνειρα τόσων νέων, αγοριών και κοριτσιών, που με το ταλέντο τους, την αγωνία και τα άπειρα ξενύχτια του αγώνα τους, αν όχι να τους φτάσουν, τουλάχιστον να τους πλησιάσουν τα είδωλά τους. Έστω και λιγάκι! Γιατί εξατμίστηκε η αξιοπρέπεια και ο αυτοσεβασμός τόσων σημαντικών δημιουργών που αποτελούν αντικείμενα θαυμασμού και πηγή υψηλής αισθητικής συγκίνησης για μια ολόκληρη κοινωνία. Πώς γίνεται τόσο σπουδαίοι άνθρωποι του «Πολιτισμού» λεγόμενοι και που τον διδάσκουν με την τέχνη τους να τον έχουν απεμπολήσει για ένα σαρκικό πάθος. Τόσο φτηνά!

Με όλα αυτά τα ανατριχιαστικά που γινόμαστε μάρτυρες καθημερινά (και πού είσαι ακόμη λένε οι ειδήμονες!) τίθεται το ερώτημα ποια είναι η ευθύνη της ίδιας της Τέχνης. Μήπως τελικά δεν έχει τη δύναμη να συνετίσει, να εκπολιτίσει και να εξανθρωπίσει τον άνθρωπο και μάλιστα αυτόν που τη διακονεί; Και τότε γιατί την στόλισαν με τα πιο ωραία λόγια από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα; Πώς μπορεί έτσι να δικαιωθεί ο λόγος του Γκαίτε πως η «Τέχνη είναι Θεία Έμπνευση»; Τι είναι αυτό που την υπερβαίνει και την περιθωριοποιεί;

Θεωρώ πως εκείνος που ασκεί βία, κάθε είδους βία, το κάνει στο όνομα της δύναμης και της εξουσίας που έχει ή που νομίζει πως έχει. Της όποιας εξουσίας. Αυτή μπορεί να κάνει τον άνθρωπο εγωιστή και κακό. Μπορεί να τον παρασύρει, να τον εξαπατήσει, να τον αποπροσανατολίσει και τελικά να τον καταστήσει υποχείριο των αδυναμιών και των παθών του. Και ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, είναι αδύναμο όν και «άπληστος σαν το χόρτο» όπως λέει ο Σεφέρης. Έτσι και στην προκειμένη περίπτωση του μπούλιγκ, της σεξουαλικής βίας και πλήθους άλλων εκβιασμών που παρακολουθούμε άναυδοι, τον καταλυτικό ρόλο παίζει η εξουσία που έχουν ορισμένοι στο καλλιτεχνικό χώρο, αφού και ο υπηρέτης της τέχνης -ο καλλιτέχνης- δεν παύει να είναι κι αυτός άνθρωπος. Να έχει αδυναμίες και πάθη. Όπως και ο ιερέας που είναι λειτουργός της πιο ανθρώπινης θρησκείας- κι εδώ που τα λέμε όλες οι θρησκείες στη βαθύτερη ουσία τους είναι ανθρώπινες. 

Εξάλλου τέτοια φαινόμενα βίας και εκμετάλλευσης σε βάρος των πιο αδύναμων μόνο πρωτοφανή δεν είναι κι ας μας σοκάρουν. Πάντα συνέβαιναν και όχι μόνον στον τόπο μας. Δεν είναι λίγοι οι απατεώνες και εγκληματίες καλλιτέχνες ανά τον κόσμο και την ιστορία του ανθρώπινου γένους. Καθώς «το άρχειν ήδιστον» (η εξουσία είναι η υπέρτατη ηδονή), όπως φρονεί ο Αριστοτέλης, έχει και τη δύναμη να καταλύει όλες τις άλλες αρχές και αξίες που διέθετε ο κάθε εξουσιαστής, ακόμη και ο καλλιτέχνης, πριν τον θαμπώσουν για τα καλά τα φώτα της εξουσιαστικής δύναμης και καταντήσει εκμεταλλευτής και στυγνός εκβιαστής.

Γι’ αυτό ας μη παρασυρόμαστε και τα βάζουμε με την Τέχνη. Δε φταίει αυτή. Δε φταίει το Θέατρο, η Μουσική, ο Χορός, η Λογοτεχνία κλπ. Κάθε Τέχνη, αυτή καθ’ εαυτή, η καθαρή Τέχνη δηλαδή, και εξευγενίζει και ηθικοποιεί και εξανθρωπίζει τον άνθρωπο. Είναι αξία διαχρονική που καταξιώνει και δίνει νόημα στη ζωή. Εξάλλου αποτελεί πρωτογενή έκφραση του ανθρώπινου όντος γιατί είναι άρρηκτα δεμένη με το είναι του. Με την ίδια του την υπόσταση.

Αντίθετα. Πρέπει να τα βάζουμε με την εξουσία. Όχι βέβαια τη θεμιτή, αυτή που υπηρετεί τον άνθρωπο και που είναι απαραίτητη για την κοινωνική συνοχή και προκοπή. Πρέπει να τα βάζουμε με την όποια άθλια εξουσία: πολιτική, επιστημονική, καλλιτεχνική, θρησκευτική, εκπαιδευτική, οικονομική, ακόμη και οικογενειακή, που είναι αποξενωμένη από τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη και την ανθρωπιά. Για να μην παίρνουν αέρα τα μυαλά των εξουσιαστών που γίνονται υπερφίαλοι και τότε κατρακυλούν στο έσχατο σημείο της γελοιότητας.

Εικόνα 1. Από την παιδική θεατρική παράσταση «Ήμουν παιδί το -21 με τον Θ. Κολοκοτρώνη» της Ειρήνης Ιακώβου.

Εικόνα 2. Γυναίκες που αντιστάθηκαν στην βία της εξουσίας.

Βαγγέλης Τσιρώνης

Φιλόλογος - Συγγραφέας