Πανδημία και προσωπική ευθύνη - Γράφει ο Βαγγέλης Τσιρώνης*

Πανδημία και προσωπική ευθύνη - Γράφει ο Βαγγέλης Τσιρώνης*

ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 

Ν’ αγαπάς την ευθύνη να λες εγώ, εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο.

Αν χαθεί, εγώ θα φταίω. 

(Νίκος Καζαντζάκης) 

Ελευθερία είναι η θέληση να είναι κανείς υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του. 

(Φρήντριχ Νίτσε) 

Να προσεύχεσαι σαν όλα να εξαρτώνται από το Θεό. Να δουλεύεις σαν όλα να εξαρτώνται από σένα. 

(Ιερός Αυγουστίνος) 

Ακόμη κι αν δεν είχε μιλήσει κανείς από τους παραπάνω ογκόλιθους της σοφίας και κανείς άλλος από τις χιλιάδες σπουδαίες προσωπικότητες της ανθρωπότητας, η αξία της προσωπικής ευθύνης δεν θα ήταν καθόλου μικρότερη. 

Δεν υπάρχει μαθητής σε Γυμνάσιο ή Λύκειο που ο φιλόλογος καθηγητής του να μην του ανέθεσε να γράψει έκθεση με θέμα την ατομική ευθύνη. Και όχι μόνο μία φορά, αλλά πολλές. Δεν υπάρχει. Ίσως ακόμη και από τους μικρούς μαθητές του Δημοτικού να ζητείται να γράψουν λίγα λόγια για τη μεγάλη σημασία που έχει η έννοια αυτή στη ζωή. Δεν το γνωρίζω. Πάντως το βέβαιο είναι ότι συχνά ο δάσκαλος συζητεί με τα παιδιά ή τους κάνει παρατήρηση «γιατί το έκανες -ή δεν το έκανες- αυτό παιδί μου;». Αλλά και ο γονιός, ο κάθε σωστός γονιός, αυτό προσπαθεί -μάλλον παλεύει- με κάθε τρόπο στην καθημερινή του επαφή με το παιδί του: να το κάνει υπεύθυνο. Και καμαρώνει όταν το καταφέρνει, χολοσκάει όμως όταν αποτυγχάνει και αναγκάζεται κάθε λίγο και λιγάκι να του υπενθυμίζει τι πρέπει και τι δεν πρέπει. Για τον λόγο αυτό το μαλώνει ή του επιβάλλει κάποιου είδους τιμωρία (χωρίς φυσικά να πρέπει να φτάνει ποτέ σε οποιασδήποτε μορφής βία!). Και δεν νομίζω πως υπάρχει γονιός που δεν έδωσε ποτέ την ευκαιρία στο το παιδί του να νιώσει τη γοητεία του «είδες μπαμπά και μαμά; Εγώ μόνος-μόνη μου, τα κατάφερα!!!» Αν αυτό έχει συμβεί, δεν το αγαπάει στ’ αλήθεια. Εξάλλου ένας από τους θεμελιώδεις σκοπούς της διαπαιδαγώγησης και γενικότερα της Παιδείας είναι να διαμορφωθεί και εμπεδωθεί σε κάθε νέο και νέα το αίσθημα και η συνείδηση της προσωπικής ευθύνης. Ώστε, όταν ωριμάσει, να καταστεί υπεύθυνος και δημοκρατικός πολίτης με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις. 

Τον τελευταίο καιρό και με αφορμή την ολέθρια πανδημία που έχει ενσκύψει (σαν κεραυνός) σε όλη την ανθρωπότητα, μόνο δυσάρεστη έκπληξη (τουλάχιστον) δημιουργεί στον κάθε καλόπιστο και πέραν οποιωνδήποτε άλλων σκοπιμοτήτων -καθόλου μη εξαιρουμένων των κομματικών- πολίτη η δημόσια αντιπαράθεση περί της προσωπικής ευθύνης. Χωρίς φυσικά να παραβλέπεται η ευθύνη της πάσης φύσεως αρχής και εξουσίας (π.χ κυβερνητικής, κομματικής, συνδικαλιστικής, εκπαιδευτικής, γονεϊκής κλπ), εάν απουσιάζει η προσωπική, ούτε εκείνη έχει καμία αξία αφού δεν είναι δυνατόν να μετουσιωθεί σε πράξη. Εκτός κι αν η όποια εξουσία είναι αυταρχική και αντιδημοκρατική. Τότε και μόνο καταργείται η προσωπική ευθύνη. 

Έτσι λοιπόν, ποιος άλλος μπορεί να ευθύνεται για την άρνηση της μάσκας, του πιο αξιόπιστου και αποτελεσματικού υπερασπιστή της ανθρώπινης υγείας, παρά εγώ, ο αρνητής (αλλιώς και «ψεκασμένος»;) Ποιος άλλος αρχίζει τα φιλιά, τους χορούς, τα ξεφωνητά, τους λυγμούς και όλα τα συναφή στους γάμους, τα βαφτίσια ή τις κηδείες (με όλο το σεβασμό) παρά εγώ, ο συγγενής. Εγώ που θέλω να δείχνω …έμπρακτα τη χαρά ή τον πόνο μου με αυτόν τον καθιερωμένο μεν αλλά λίαν επικίνδυνο τρόπο και μόνο. Ποιος άλλος παρασύρεται από τη …δημοκρατική του ευαισθησία και τρέχει να πάρει μέρος σε μαζικές διαδηλώσεις για να διεκδικήσει και απαιτήσει τα δίκαιά του σε καιρό πανδημίας παρά εγώ, εσύ κι αυτός; Ποιος δεν αντέχει να μη διασκεδάζει χωρίς φραγμούς σε κέντρα ομαδικής ψυχαγωγίας παρά εγώ, ο/η κολλητός/ή μου κι ο/η κολλητός/η του/της κολλητού/ης μου; Αλήθεια ποιος άλλος θα προστατεύσει τον ευάλωτο και ανήμπορο συνάνθρωπό μου, συγγενή ή μη, εκτός από εμένα, τον συνάνθρωπό του; Ποιος τέλος πάντων πρέπει να πλένει και να ξεπλένει τα χέρια του, εκτός από αυτόν που τα έχει δικά του (και όχι τον …Πιλάτο); 

Εντάξει, δεν είπαμε να φτάσουμε στο υπέροχο και δυσθεώρητο ύψος και βάθος ταυτόχρονα που μας αποκαλύπτει ο εξαίσιος λόγος του Καζαντζάκη. Όμως, στις πολιτισμένες πολιτείες και τους πολιτισμένους ανθρώπους τέτοιες αντιπαλότητες περί της αναγκαιότητας ή μη της προσωπικής ευθύνης είναι γελοίες. Η προσωπική ευθύνη, η ευθύνη του καθενός μας, είναι απαράβατη προϋπόθεση για κάθε ατομική και συλλογική υπέρβαση και προκοπή. Και ακόμη, όχι μόνο για τη λειτουργία και εξέλιξη της Δημοκρατίας αλλά για την ίδια την ύπαρξή της. Εκτός κι αν είναι επιλογή μας να ζούμε σε μια κοινωνία απάνθρωπη όπου ισχύει το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Αλλά και τότε, αργά ή γρήγορα -μάλλον πολύ γρήγορα- το τέλος κάθε ανθρώπινης συλλογικής και κοινωνικής λειτουργίας είναι αναπόφευκτο. 

* Βαγγέλης Τσιρώνης 

Φιλόλογος - Συγγραφέας.