Ένας χρόνος νεοσυντηρητικής εκπαιδευτικής πολιτικής - Του Παντελή Κυπριανού*

Ένας χρόνος νεοσυντηρητικής εκπαιδευτικής πολιτικής - Του Παντελή Κυπριανού*

Η πολιτική της Ν.Δ. δεν εγγράφεται σε κάποιο σχέδιο, δεν απαντάει σε προβλήματα. Πρόκειται περισσότερο για πινελιές -συχνά πρόχειρες- με οδηγό το χθες και ιδεοληψίες. Βασικό τους χαρακτηριστικό είναι το διαζύγιο με την παιδαγωγική και ένα κράμα επιστροφής σε δύο κατευθύνσεις: «πατρίδα»-«πειθαρχία» και αγορά, διανθισμένα με συντεχνιακές μέριμνες

Έκλεισε ένας χρόνος κυβέρνησης της Ν.Δ. Στόχος μου είναι ένας απολογισμός των πεπραγμένων στην εκπαίδευση, εστιάζοντας στη «φιλοσοφία» της πολιτικής αυτής και εικονογραφώντας την με παραδείγματα. Θα δώσω ένα γενικό περίγραμμα των εκπαιδευτικών πολιτικών διαχρονικά διεθνώς και υπό το πρίσμα τους θα διαβάσω τα πεπραγμένα της παρούσας κυβέρνησης.

Κατευθύνσεις της εκπαιδευτικής πολιτικής διεθνώς.

Διακρίνω τρεις κατευθύνσεις εκπαιδευτικής πολιτικής:

Η πρώτη, κυρίαρχη μέχρι σχετικά πρόσφατα, υπηρετεί τη συγκρότηση των εθνικών κρατών και την εδραίωσή τους. Η εκπαίδευση, με εξαιρέσεις, οργανώνεται από τα κράτη και καλείται, μέσα κυρίως από κάποια μαθήματα (γλώσσα, ιστορία, θρησκευτικά...), να διαχύσει ιδεολογίες και ιδεώδη. Στην προοπτική αυτή η ετερότητα εξοβελίζεται από την αφομοίωση. Αυτό ισχύει λιγότερο για την τριτοβάθμια, η οποία είναι επιφορτισμένη και με την παραγωγή γνώσης. Τέλος, στη συνθήκη αυτή, ένας από τους στόχους του σχολείου, κατά τεκμήριο άρρητος, είναι η διευρυμένη κοινωνική αναπαραγωγή.

Εδώ και δεκαετίες, ιδιαίτερα με την παγκοσμιοποίηση και την αποδυνάμωση των εθνικών συνόρων, η εκπαίδευση απομακρύνεται από προηγούμενους στόχους της. Έρχεται πιο κοντά στην αγορά και σημαδεύεται από νέες έννοιες, προερχόμενες κυρίως από το χώρο της οικονομίας, όπως ποιότητα, προγραμματισμός, αξιολόγηση. Δύο από τις συνέπειες της αλλαγής αυτής προσανατολισμού είναι η μαζικοποίηση του σχολείου και η θεώρηση της εκπαίδευσης ως το προσφορότερο μέσο για τον σχηματισμό ανθρώπινου κεφαλαίου.

Ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους συγκροτήθηκε διεπιστημονικά η παιδαγωγική, η οποία μπόλιασε, αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο, τις δύο προηγούμενες θεωρήσεις. Σχηματικά θυμίζω τρεις θεμελιώδεις αρχές. Κάποιες έχουν καταβολές στον Διαφωτισμό, άλλες είναι αντίθετες με τον «ορθολογισμό» του.

Α. Το σχολείο δεν ετοιμάζει για τη ζωή, είναι η ίδια η ζωή. Το περίφημο μότο του Τζον Ντιούι είναι ριζικά αντίθετο με τις δύο προηγούμενες θεωρήσεις που «ετοιμάζουν» τα παιδιά για ένα συγκεκριμένο σκοπό.

Β. Τα παιδιά δεν είναι σακιά ούτε σφουγγάρια για να «μάθουν» αλλά, κατά τον Τζερόμ Μπρούνερ, νοήμονα όντα που συμμετέχουν στην παιδαγωγική διαδικασία. Αυτό που προέχει είναι όχι να τους μάθουμε αλλά να μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν.

Γ. Το σχολείο, όπως το διατύπωσε εύστοχα ο Λόρις Μαλαγούτζι είναι κοινότητα εκπαιδευτικών, παιδιών, γονέων. Ως τέτοια, αιτούμενο είναι η αλληλεπίδραση ανάμεσα στα μέλη της, ατομικά ή ομαδικά.

Συνταγές χωρίς σχέδιο

Όπως έγραψε η Α. Ζαφειράκου στην «Καθημερινή», η πολιτική της Ν.Δ. δεν εγγράφεται σε κάποιο σχέδιο, δεν απαντάει σε προβλήματα. Πρόκειται περισσότερο για πινελιές -συχνά πρόχειρες- με οδηγό το χθες και ιδεοληψίες. Βασικό τους χαρακτηριστικό είναι το διαζύγιο με την παιδαγωγική και ένα κράμα επιστροφής στις δύο πρώτες κατευθύνσεις. «Πατρίδα», «πειθαρχία» και αγορά, διανθισμένα με συντεχνιακές μέριμνες. Πρόκειται για την επιτομή αυτού που ο Χάμπερμας αποκάλεσε νεοσυντηρητισμό. 

Η πολιτική αυτή μπορεί να αναλυθεί σε τέσσερις άξονες:

α) Μη εμπιστοσύνη στους νέους, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς

Έκδηλη στην πρακτική αυτή είναι η παράκαμψη όλων των μελών της εκπαιδευτικής διαδικασίας και η μέριμνα σωφρονισμού. Γι’ αυτό και η απουσία παραμικρού διαλόγου πέραν της ΟΝΝΕΔ. Αντίθετα, διάχυτος σωφρονισμός. Από την κατάργηση του «ασύλου της ανομίας», τη διαγωγή, την αύξηση της ύλης, τον πολλαπλασιασμό των εξετάσεων. Από αυτή τη σκοπιά εξηγείται και η κατάργηση μαθημάτων που προάγουν την έκφραση και την κριτική σκέψη, όπως τα καλλιτεχνικά και οι κοινωνικές επιστήμες.

β) Διαρκής μέριμνα ελέγχου

Χρόνια τώρα αποτελεί τόπο κοινό ότι η ελληνική εκπαίδευση πρέπει να είναι περισσότερο αποκεντρωμένη. Η Ν.Δ. υπερθεματίζει. Ωστόσο κάνει το ακριβώς αντίθετο. Ιδέες και μηχανισμοί που θεωρητικά οδηγούν στην αποκέντρωση, όπως οι ανεξάρτητες αρχές, η αξιολόγηση και τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, τα μετατρέπει σε υπουργικά εξαρτήματα. Ο νόμος για την «Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης» (το Εθνική στα αγγλικά εν μια νυκτί έγινε Hellenic) είναι από τους πιο συγκεντρωτικούς στην Ευρώπη. Η αξιολόγηση, αντί να συμβάλλει στο να λειτουργήσουν τα σχολεία ως κοινότητες, έγινε μια σύνθετη γραφειοκρατική διαδικασία που αμφιβάλλω αν θα λειτουργήσει.

γ) Ο φόβος της κοινωνικής καθόδου

ΕΡΕ και Ν.Δ. δαιμονοποίησαν την καθολική πρόσβαση στο σχολείο και το κράτησαν κλειστό σε μεγάλες ομάδες πληθυσμού. Συνακόλουθα απέρριπταν κάθε άνοιγμα ως «ισοπέδωση προς τα κάτω». Αυτό έγινε στη Μεταρρύθμιση του 1964, στις αλλαγές του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του 1980 και σε ορισμένες πρόσφατες πρωτοβουλίες του ΣΥΡΙΖΑ. Τώρα, καθώς η πρόσβαση είναι σχεδόν καθολική -παρά τις ανισότητες- η παρούσα ΥΠΑΙΘ οραματίζεται «καλά» σχολεία -τα πρότυπα- για τις «μεσαίες τάξεις». Οι εμπειρίες άλλων χωρών δείχνουν ότι μια χώρα δεν έχει μέλλον αν δεν μεριμνήσει για ένα καλό δημόσιο σχολείο ανοιχτό σε όλους.

δ) Το σχολείο της αγοράς

Η Ν.Δ. ποτέ δεν έκρυψε ότι θέλει μια ισχυρή ιδιωτική εκπαίδευση και ένα δημόσιο σχολείο που λειτουργεί με όρους αγοράς. Υπάρχουν ωστόσο διαφορές με το χθες. Ο Κ. Μητσοτάκης δήλωνε το 1989 στο ΕΚΠΑ: «Υπήρξε μια εποχή που η νεολαία μας εφλογίζετο με το όραμα και με το αίτημα του 15% των δαπανών του προϋπολογισμού για την Παιδεία. Επί των ημερών της Ν.Δ. είχαμε φτάσει στο 12%. Σήμερα (επί ΠΑΣΟΚ) είμαστε στο 8%. (…). Είναι απαράδεκτο. Είναι ντροπή αυτό που γίνεται. Και αυτό έχει συνέπειες τραγικές». Σήμερα η κυβέρνηση όχι μόνο δεν είναι γενναιόδωρη αλλά δεν χάνει ευκαιρία να ενισχύσει την ιδιωτική εκπαίδευση: από τα ιδιωτικά σχολεία και τα κολέγια έως τα ιδιωτικά ΙΕΚ, χωρίς να δείχνει την ίδια ευαισθησία για τα δημόσια.

Ασφαλώς πολλά από τα προαναφερθέντα είναι και συντεχνιακά. Αλλιώς είναι δύσκολο να κατανοήσουμε την ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση της ιδιωτικής εκπαίδευσης ή την ένταξη των αγγλικών στα νηπιαγωγεία. Σε κάθε περίπτωση η πολιτική αυτή απονεκρώνει το σχολείο, του αφαιρεί κάθε δημιουργική πνοή και το ξαναφέρνει δεκαετίες πίσω. Οδηγείται πάλι στο να μην είναι η ζωή αλλά να προετοιμάζει για τη ζωή.

* Ο Παντελής Κυπριανός είναι Θεσπρωτός Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και τέως πρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ).

ΠΗΓΗ: Δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών στις 9/7/2020.