Η Κοινωνιολογία της Επιδημίας - Του Θεόδωρου Χόβολου*

Η Κοινωνιολογία της Επιδημίας - Του Θεόδωρου Χόβολου*

Γράφει ο Θεόδωρος Χόβολος

Κτηνίατρος - Πρόεδρος του παραρτήματος Ηπείρου του πανελλήνιου κτηνιατρικού συλλόγου 

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ 

Ή 

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ 

Η Abdel Omran, διακεκριμένη Αμερικανίδα επιδημιολόγος, προτείνει μια επιδημιολογική ιστορία της ανθρωπότητας (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2690264/), διακρίνοντας τρείς εποχές : «λοιμός και λιμός» (προσδόκιμο ζωής 20-40 χρόνια) - «φθινουσών επιδημιών» (προσδόκιμο 30-50 χρόνια) - «εκφυλιστικές και κατασκευασμένες από τον άνθρωπο ασθένειες» (προσδόκιμο πάνω από 50 χρόνια). 

Η μάστιγα των λοιμωδών νοσημάτων των μεσαιωνικών και μεταμεσαιωνικών χρόνων που αποτελούσαν την κύρια αιτία πρόωρης θνησιμότητας, ιδίως στις μεγαλουπόλεις που δημιούργησε η βιομηχανία και το νέο κοινωνικοοικονομικό σύστημα που ονομάστηκε καπιταλισμός, άρχιζαν σταδιακά να ελαττώνονται. Αιματοβαμμένοι διεκδικητικοί αγώνες του πρώτου προλεταριάτου μαζί με άλλους, ύστερους κοινωνικούς αγώνες, από τη μια, καθώς και η επιστημονική πρόοδος από την άλλη, κατάφεραν να περιορίσουν έως και να εξαφανίσουν τρομακτικές νοσολογικές οντότητες. Τελευταία ήταν η μεγάλη πανδημία της «ισπανικής γρίπης», κατά τα έτη 1918 - 1920. 

Όχι όμως παντού. Το στάδιο του «λοιμού και λιμού», παραμένει διαχρονικά μια ζοφερή πραγματικότητα σ’ ένα μεγάλο κομμάτι του πλανήτη μέχρι τις μέρες μας. Να μην ξεχνάμε ότι πάνω από 5 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν ετησίως στον κόσμο από ασήμαντες ασθένειες του αναπνευστικού ή ακόμη από πιο ασήμαντες διαρροϊκές ασθένειες, λόγω υποσιτισμού. Τον πρώτο και απόλυτο «δολοφόνο» σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας, που συντηρείται προς χάριν της κερδοφορίας του σύγχρονου οικονομικού συστήματος και σε όφελος των μεγάλων «παιχτών» του, ΗΠΑ και Ε.Ε. 

Αντίθετα στη σύγχρονη Δυτική κοινωνία, ενώ είχαν ξεχαστεί οι επιδημικές μολυσματικές νόσοι, εμφανίστηκαν άλλες «εκφυλιστικές και από τον άνθρωπο κατασκευασμένες ασθένειες»: Καρδιακές προσβολές, εγκεφαλικά επεισόδια και καρκίνος, αποτελούν τώρα τους σημαντικότερους φονιάδες αλλά και διαβήτης, αρθρίτιδα και άσθμα, σαν σημαντικότερες αιτίες κακής υγείας. Νόσοι που συνδέονται κύρια με τον σύγχρονο τρόπο ζωής και κυρίως διατροφής - και πάλι - προς όφελος του ίδιου εκμεταλλευτικού συστήματος. 

Και να που ο κορωνοϊός (2019-nCoV) ήρθε να επιβεβαιώσει την δραματική επανεμφάνιση λοιμωδών νόσων, ικανών για μεγάλες καταστροφές που ο δυτικός άνθρωπος είχε ξεχάσει. Όχι μόνο δεν ήταν ξαφνικό, αλλά μπορεί να ειπωθεί ότι αποτελούσε φαινόμενο με σταδιακή κλιμάκωση την τελευταία τριακονταπενταετία που επέτρεπε μαθηματική πρόβλεψη. 

Άρχισαν από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 με την επιδημία του HIV / AIDS και συνεχίστηκαν με την ευρωπαϊκής προέλευσης Σπογγειόμορφη Εγκεφαλοπάθεια των Βοοειδών BSE / nCJ το 1996 (παραλλαγή της Croicefel Jiacob Desease στον άνθρωπο), την Γρίπη των πτηνών (H5N1) το 1997 και το 2005, το σύνδρομο SARS το 2003, τη Γρίπη των Χοίρων (H1N1) το 2009, τον ZIKA το 2016 και τώρα τον CoV-2. Όλες επιδημίες ζωικής προέλευσης. Όλες, παθολογικές οντότητες που μπόρεσαν να σπάσουν τον «φραγμό του είδους» και να περάσουν από τα ζώα στον άνθρωπο. Και αν αυτό μπορεί να αποτελεί μια σχετικά σπάνια βιολογική τυχαιότητα, η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το φαινόμενο δεν μπορεί να αποδοθεί σε τίποτα τέτοιο. 

Παρά το ότι αρχίζουν μεγαλοφώνως να ακούγονται κάποιες αλήθειες, μία είναι η σταθερά. Η άκρατη, πλανητική νεοφιλελεύθερη επίθεση των τελευταίων δύο εικοσαετιών. Το ξέφρενο κυνήγι του υπερκέρδους που δεν γνωρίζει όρια και ξέρει καλά να ιδιωτικοποιεί τα κέρδη και κοινωνικοποιεί τις ζημιές. Ένας καταστροφικός καπιταλισμός που φτάνει στα υπέρτατα όρια την εκμετάλλευση των μοναδικών παραγόντων που μπορούν να παράγουν κέρδος : τον Άνθρωπο και τη Φύση. Αν αυτό στην δυτική κοινωνία εκφράστηκε με την κατάργηση μεγάλων κοινωνικών κατακτήσεων, την γενικευμένη καταστροφή του κράτους πρόνοιας, την περιβαλλοντική υποβάθμιση, αντίστοιχα στον λεγόμενο τρίτο κόσμο η ίδια τακτική ρημάζει κατά πολλαπλάσιο και εγκληματικό τρόπο. 

Σήμερα τα 4/5 του πληθυσμού της γης ζει σε κυριολεκτικά κτηνώδεις καταστάσεις, σε στενή σχέση με άγρια και οικόσιτα ζώα, στερημένος από τα απλά και ελάχιστα που απαιτεί η βιολογική επιβίωση. Δεν είναι καθόλου μα καθόλου παράξενη η ανταλλαγή παθογόνων μικροοργανισμών εκατέρωθεν. Αντίθετα το υπόλοιπο εκσυγχρονισμένο 1/5 αστικοποιείται όλο και περισσότερο σε ανθυγιεινές πόλεις και καταναλώνει μεταλλαγμένα και καρκινογόνα τρόφιμα. Αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα. Κλιματική Αλλαγή, Φαινόμενο του Θερμοκηπίου, «ανατίναξη» τεράστιων οικοσυστημάτων. Παρά τα τεράστια τεχνολογικά άλματα που θα μπορούσαν να εξορθολογίσουν τη σχέση «Άνθρωπος - Φύση», η κοινωνική, εργασιακή και περιβαλλοντική πραγματικότητα - σε παγκόσμια διάσταση - υποβαθμίζεται όλο και περισσότερο, ερχόμενη όλο και περισσότερο σε αντίθεση με την ίδια την εξέλιξη. 

Στην αυγή του 21ου αιώνα η καπιταλιστική οικονομία στο υπέρτατο ιμπεριαλιστικό της στάδιο και οι παγκόσμιες αστικές τάξεις που την εκπροσωπούν, φαίνεται ότι παίρνουν την ιστορική τους εκδίκηση από τις απώλειες που είχαν υποστεί τον 20ο αιώνα, κάτω από την έντονη ταξική σύγκρουση που τον χαρακτήρισε. Το ότι πληρώνουν ακριβότατο τίμημα και οι λαοί των μητροπολιτικών κέντρων (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία ), φανερώνει τα τραγικά αποτελέσματα της εδώ και καιρό επίθεσης στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα των ίδιων τους των λαών. Ο γερασμένος καπιταλισμός, κυρίαρχος και κουρασμένος, θυμάται τα νεανικά του χρόνια της πρωτογενούς συσσώρευσης του 19ου αιώνα, έχοντας στα χέρια του μια υπερεξελιγμένη τεχνολογία ικανή για τα καλύτερα αλλά και τα χειρότερα. 

Όταν η κεντρική τραπεζίτης της Ευρώπης και πρώην επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ δηλώνει ευθέως στους ευρωπαίους πολίτες, ότι σήμερα «οι εργαζόμενοι είναι αντιμέτωποι με απειλή μεγαλύτερη και από εκείνη της δεκαετίας του ‘30» δείχνει ποιός θα πληρώσει «τα σπασμένα» της κρίσης και πάλι. Η απειλή αυτή προβάλει περισσότερο εφιαλτική για την Ελλάδα, στην οποία το πολιτικό προσωπικό διαχρονικά επιδίδεται σε μια αποσάθρωση της βιομηχανικής και αγροτικής παραγωγής της χώρας, με πιο πρόσφατο αποτέλεσμα το ζυγό των Μνημονίων. Η εύκολη αναγόρευση του τουρισμού σαν «βαριά βιομηχανία της χώρας», η τεράστια διόγκωση των «υπηρεσιών» και η καταστροφή της πρωτογενούς παραγωγής, που αποτέλεσαν στρατηγικές επιλογές μιας εξαρτημένης οικονομίας προς όφελος μιας μειοψηφικής ελίτ, θα φέρει σε εξαιρετικά δυσχερή θέση τον κόσμο της εργασίας για άλλη μια φορά μέσα στην ίδια δεκαετία. 

Το μεγάλο κοινωνικό ζήτημα που προκύπτει στις ιδιαίτερες ελληνικές συνθήκες είναι αν στο νέο πεδίο αντιπαραθέσεων, πολιτικών συγκρούσεων και διεκδικήσεων που θα προκύψουν, ο κόσμος της βιοπάλης θα μπορέσει να συγκροτήσει εργαλεία άμυνας ή θα παρασυρθεί και πάλι στη δίνη των ίδιων πολιτικών που τον έφεραν μέχρι εδώ. Τίποτα πάντως δεν έχει οριστικά κριθεί και οι προκλήσεις για κάθε συλλογικότητα και για τον κάθε ένα είναι ανοιχτές, ανάλογα βέβαια σε ποιο μετερίζι τοποθετεί τον εαυτό του. 

Παραμυθιά 13-4-2020 

Θεόδωρος Ι. Χόβολος 

Κτηνίατρος - Πρόεδρος του Παραρτήματος Ηπείρου του Πανελλήνιου Κτηνιατρικού Συλλόγου