«Ταξιδεύοντας στο νησί των συναισθημάτων»: Ένα προληπτικό πρόγραμμα συναισθηματικής νοημοσύνης για παιδιά προσχολικής ηλικίας

Γράφει η Κωνσταντίνα Ζιάγκου  

(Ψυχολόγος-Οικογενειακή Σύμβουλος, Επιστημονικά Υπεύθυνη Κ.Π.ΑΡΙΑΔΝΗ)

Στο 7ο και στο 5ο Νηπιαγωγείο Ηγουμενίτσας εφαρμόστηκε από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Απρίλιο 2019 ένα προληπτικό πρόγραμμα συναισθηματικής νοημοσύνης με τίτλο «Ταξιδεύοντας στο νησί των συναισθημάτων».

Το πρόγραμμα αποτελούνταν από 6 συναντήσεις στις οποίες διαχειριστήκαμε τα συναισθήματα της χαράς, της λύπης, του φόβου, της ζήλιας και του θυμού. Η τελευταία συνάντηση ήταν αφιερωμένη στην εικόνα του εαυτού έτσι όπως την αντιλαμβάνεται το παιδί προσχολικής ηλικίας. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν ενεργά 42 παιδιά και αξιοποιήθηκαν το παιχνίδι, η αφήγηση, η παντομίμα, η ζωγραφική, το παιχνίδι ρόλων, η μουσική ώστε τα παιδιά να μπορέσουν να ξανασυστηθούν μεταξύ τους και να μάθουν να διαχειρίζονται συναισθήματα που τα βιώνουν καθημερινά σε μια πληθώρα αποχρώσεων.

Η αναγνώριση και η διαχείριση των συναισθημάτων είναι ο καλύτερος τρόπος να χτίσει το παιδί μια λειτουργική σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους. Και ο πιο κατάλληλος χρόνος να γίνει αυτό είναι στην προσχολική ηλικία.

Τι είναι συναισθηματική νοημοσύνη ;

Μπορεί να έχετε ακούσει τον όρο «συναισθηματική νοημοσύνη» και να αναρωτιέστε τι σημαίνει. Για να κατανοήσετε καλύτερα την έννοια αυτή, ας δούμε πώς είναι ένα παιδί που διαθέτει συναισθηματική νοημοσύνη.

Ένα παιδί με συναισθηματική νοημοσύνη ….

· έχει επίγνωση των συναισθημάτων του και μπορεί να τα περιγράψει

· είναι σε θέση να καταλάβει τι προκάλεσε το συγκεκριμένο συναίσθημα

· ξέρει ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος συμπεριφοράς ώστε να διαχειριστεί το συναίσθημα αυτό

· μπορεί να καταλάβει τα συναισθήματα των άλλων

Γιατί είναι σημαντική η συναισθηματική νοημοσύνη ; 

Τα συναισθήματα αποτελούν αναπόφευκτο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης και δεν αποτελούν πρόβλημα όταν έχουμε τα εργαλεία για να τα καταλάβουμε και να τα εκφράσουμε με τρόπο δημιουργικό για εμάς και τους άλλους. Τα συναισθήματα έχουν διακυμάνσεις, έρχονται και φεύγουν και δεν μας κάνουν να «μπλοκάρουμε».

Τα συναισθήματα είναι μια πραγματικότητα και δεν είναι βοηθητικό να κάνουμε ότι δεν υπάρχουν ή ότι δεν επηρεάζουν τα παιδιά μας. Αυτό που έχει σημασία και τεράστιο αντίκτυπο σε όλη τους τη ζωή, είναι οι τρόποι διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων.

Τα παιδιά που είναι σε θέση να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους …

· χτίζουν και διατηρούν υγιείς σχέσεις

· επικοινωνούν με θετικό και όχι με αμυντικό τρόπο

· αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις πιο θετικά και δημιουργικά

· βιώνουν λιγότερο άγχος

· χαίρονται περισσότερο τη ζωή

Όταν τα παιδιά δεν είναι σε θέση να επεξεργαστούν με επιτυχία τα συναισθήματά τους «μπλοκάρουν» και κάθε φορά που βρίσκονται σε μια παρόμοια κατάσταση αντιδρούν βιώνοντας το ίδιο συναίσθημα. Επομένως η συγκεκριμένη κατάσταση αφυπνίζει πάντα το συγκεκριμένο συναίσθημα. Για παράδειγμα αν ένα παιδί αισθάνεται πάντα ντροπή όταν του ζητούν να διαβάσει δυνατά επειδή το διάβασμα το δυσκολεύει και δεν επεξεργαστεί το συναίσθημα αυτό με τρόπο αποτελεσματικό το παιδί θα συνδέει το διάβασμα με αρνητικά συναισθήματα.

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να μάθει να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τα συναισθήματά του ;

Τα μικρά παιδιά είναι καλό να μάθουν να αντιλαμβάνονται και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και αυτό το κάνουν κυρίως μέσω των ενηλίκων που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους. Για να βοηθήσετε το παιδί σας να αποκτήσει συναισθηματική νοημοσύνη:

1. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά του

Αν αγνοείτε ή αρνείστε τα συναισθήματα του παιδιού σας αυτό θα δημιουργήσει επιπλέον αναστάτωση. Τα παιδιά δεν ορίζουν τα συναισθήματά τους τα οποία όμως είναι απολύτως πραγματικά για αυτά – όπως είναι και για τους μεγάλους. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά του χρησιμοποιώντας εκφράσεις όπως : «Βλέπω ότι είσαι θυμωμένος» ή «Κι εγώ θα ήμουν λυπημένος αν μου συνέβαινε αυτό».

2. Μιλήστε για τα συναισθήματα

Μιλήστε στο παιδί για τα συναισθήματα και κάντε του ερωτήσεις όπως :

· Τί συνέβη που σου προκάλεσε αυτό το συναίσθημα;

· Μπορείς να περιγράψεις πώς νιώθεις ; 

· Θα αισθανόσουν και εσύ έτσι αν σου συνέβαινε αυτό ;

· Πότε νιώθεις χαρούμενος, θυμωμένος, λυπημένος, ενθουσιασμένος 

3. Βοηθήστε το να κατανοήσει τις επιλογές που έχει όταν βιώνει ένα συγκεκριμένο συναίσθημα

Ένα παιδί δεν μπορεί να αποφύγει να νιώσει θυμωμένο, ανήσυχο, φοβισμένο, ή εκνευρισμένο, μπορεί όμως να επιλέξει τι θα κάνει και πώς θα συμπεριφερθεί σε κάθε περίπτωση. Βοηθήστε το παιδί να καταλάβει ότι όταν αισθάνεται λυπημένο υπάρχουν κάποιες αντιδράσεις που δε βοηθούν , όπως τα μούτρα, η γκρίνια ή το να κάνει κάποιον άλλο να νιώσει λυπημένος αλλά και κάποιες άλλες που βοηθούν, όπως το να μιλήσει σε κάποιον, να βρει μια απασχόληση που το ανακουφίζει ή να κάνει κάτι για αυτό που συμβαίνει. Τα συναισθήματα βιώνονται αλλά το πώς θα συμπεριφερθούμε είναι επιλογή δική μας.

4. Βοηθήστε το να φανταστεί πώς μπορεί να αισθάνονται οι άλλοι (να αποκτήσει ενσυναίσθηση)

Ένα παιδί που μπορεί να φανταστεί πώς είναι να είσαι στη θέση του άλλου είναι πιο πιθανό να αντιδράσει με προσαρμοστικό τρόπο σε καταστάσεις που γεννούν δυσάρεστα συναισθήματα δημιουργεί ευκολότερα φιλίες και έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι ευτυχισμένο.

Βοηθήστε το παιδί σας να αποκτήσει ενσυναίσθηση χρησιμοποιώντας ιστορίες, εικόνες, ταινίες ή πραγματικές καταστάσεις ως αφορμή για να κουβεντιάσετε πώς μπορεί να αισθάνονται οι άλλοι. Ενθαρρύνετε τα μικρά παιδιά να «διαβάζουν» τις εκφράσεις των άλλων και να βγάζουν συμπεράσματα για το πώς μπορεί να νιώθουν.