Η γυναίκα από το χθες στο σήμερα και οι προκλήσεις του αύριο

Της Ιωάννας Τσώνη

Ασκ. Δικηγόρου

(Από την ομιλία της στην εκδήλωση για την Ημέρα της Γυναίκας που πραγματοποίησε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Θεσπρωτίας την Παρασκευή 8 Μάρτη στο ΠΑΝΘΕΟΝ)

Καλησπέρα και από έμενα σε όλες και σε όλους εσάς  που τιμάτε την εκδήλωση αυτή σήμερα με την παρουσία σας.

Θέλω καταρχήν να ευχαριστήσω το Σύλλογο Φιλολόγων που μου πρότεινε μέσω της κας. Βασιλικής Νικολάου την οποία ευχαριστώ και ιδιαιτέρως επί προσωπικού να συμμετάσχω κι εγώ σε αυτή την εκδήλωση, διότι μου έδωσε έτσι την ευκαιρία να μοιραστώ μαζί σας τις γνώσεις και τις σκέψεις μου όχι μόνο ως νέα γυναίκα αλλά κυρίως ως ένας νέος άνθρωπος.

Πρωτίστως να σας συστηθώ, παρά το ότι με αρκετούς από εσάς ήδη γνωριζόμαστε. Eίμαι η  Τσώνη Ιωάννα, είμαι 25 ετών γεννήθηκα και μεγάλωσα στους Φιλιάτες  και πρόσφατα ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στη Νομική, κάνοντας πλέον την υποχρεωτική μου άσκηση.

Θα προσπαθήσω η σύντομη ομιλία μου αυτή να είναι ένα  ταξίδι αναμνήσεων στο παρελθόν αλλά ταυτόχρονα και μια δυναμική ματιά στο παρόν και στις προκλήσεις που ανοίγονται στο μέλλον για το γυναικείο φύλο. Στόχος μου σήμερα δεν είναι να μιλήσω λόγω και της ιδιότητάς μου απλά και μόνο για τα δικαιώματα  των γυναικών με μία ξύλινη γλώσσα  αλλά να βάλω  κι εγώ ένα μικρό λιθαράκι στο  να βιώσει μέσα της η κάθε γυναίκα πόσο ξεχωριστή είναι .

Τί είναι λοιπόν η γυναίκα...

Τα γονίδια του ανθρώπου αποτελούνται ως γνωστόν από 46 χρωμοσώματα κωδικοποιημένα σε 23 ζεύγη. Στα θηλυκά έμβρυα όλα τα χρωμοσώματα έχουν σχήμα Χ και άρα έχουμε 23 ζεύγη με διπλό Χ, σύνολο 46. Στους άνδρες όμως το ένα μέλος από τα ζεύγη έχει σχήμα ελληνικού Υ και είναι  ουσιαστικά ένα ελλιπές Χ καθώς του λείπει μία γραμμή του χρωμοσώματος Χ, πράγμα που σημαίνει ότι του λείπουν γενετικά και κάποια στοιχεία του θηλυκού. Το γεγονός αυτό όπως έχει αποδείξει πληθώρα επιστημονικών ερευνών κάνει τους άνδρες πολύ πιο ευάλωτους απέναντι σε πολλές ασθένειες και ειδικά τις κληρονομικές, διότι το Χ είναι αυτό που συνδέεται με πληθώρα ασθενειών που σχετίζονται με γονιδιακές μεταλλάξεις  και οι άνδρες έχουν μόνο ένα. Οι γυναίκες είναι ανθεκτικότερες, πιο δυνατές σαν οργανισμός και ζουν περισσότερο από τους άνδρες, λόγω του διπλού Χ που φέρουν στα γονίδια τους επιβεβαίωσε πρόσφατα και το Ινστιτούτο Βιοτεχνολογίας στη Γάνδη. Μάλιστα, σύμφωνα με την καθηγήτρια Ανοσοβιολογίας του Πανεπιστήμιου του Τορόντο Ελεανορ Φις, εάν μια γυναίκα αναπτύξει μετάλλαξη σε ένα μόνο γονίδιο του χρωμοσώματος Χ που συνδέεται με την καρκινική ανάπτυξη, διαθέτει ως εφεδρικό αντίγραφο, το δεύτερο και κινδυνεύει μόνο αν μεταλλαχτεί και το δεύτερο παράλληλα. Οι άνδρες όμως δεν έχουν αυτήν την πολυτέλεια, με ένα μόνο Χ. Βιολογικά λοιπόν δεδομένα οι γυναίκες δεν είναι σε καμία περίπτωση το ασθενές φύλο. Το αντίθετο θα έλεγα.

Για τον ίδιο αυτό λόγο οι άνδρες έχουν θηλές. Ο κατ' αρχήν προορισμός των εμβρύων είναι να γίνουν θηλυκά μέχρι την ανατροπή που φέρνουν οι ορμόνες στον δεύτερο και τρίτο μήνα και το μετασχηματίζουν σε αρσενικό ανατρέποντας την πορεία του και ευτυχώς δηλαδή γιατί κανείς δεν θα ήθελε έναν κόσμο γεμάτο μόνο με γυναίκες.

Και ερχόμαστε στο καίριο ερώτημα…

Πως η γυναίκα, που η φύση την εξύψωσε τόσο πολύ έφτασε κάποιες στιγμές να παρακαλάει ακόμη και για τα αυτονόητα;;;

Κάνοντας λοιπόν μια μικρή αναδρομή στα γυναικεία κινήματα, στα μέσα του 19ου αιώνα, πρώτα στην Αμερική και ύστερα στην Ευρώπη, κάνει την εμφάνισή του το κίνημα του φεμινισμού, διεκδικώντας δυο βασικά αιτήματα: το δικαίωμα της ψήφου και το δικαίωμα στη μόρφωση.

Σε πολλές χώρες της Ευρώπης ιδρύθηκαν γυναικείοι σύλλογοι και ενώσεις, εκδόθηκαν γυναικείες εφημερίδες και περιοδικά.

Στη συνέχεια ο φεμινισμός ισχυροποιήθηκε στην Αγγλία (με τις λεγόμενες σουφραζέτες), στη Δανία, στη Νορβηγία, και αλλού, με αποτέλεσμα να κερδηθεί το δικαίωμα της ψήφου για ένα τμήμα μόνο των γυναικών.

Η 8η Μαρτίου ορίστηκε το 1977 από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ως Παγκόσμια Ημέρα για τα δικαιώματα της Γυναίκας και τη Διεθνή Ειρήνη.

Στη χώρα μας εμφανίζεται η πρώτη γυναικεία οργάνωση το 1854 με την Καλλιρόη Παρέν, η οποία ίδρυσε την Ένωση Ελληνίδων. Κατέθεσε επίσης υπόμνημα στον Πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη με αίτημα να δοθεί το «δικαίωμα ψήφου» στις γυναίκες, αίτημα που τότε απερρίφθη.

Για πρώτη φορά οι Ελληνίδες ψήφισαν στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934. Εκλογικό δικαίωμα και μόνο για τις δημοτικές εκλογές δεν δόθηκε σε όλες, αλλά μόνο σε όσες είχαν κλείσει τα 30 χρόνια και διέθεταν τουλάχιστον απολυτήριο Δημοτικού. Στους εκλογικούς καταλόγους της Αθήνας γράφτηκαν μόλις 2.655 κυρίες, από τις οποίες ψήφισαν τελικά μόνο 439. Χαρακτηριστική, για το κλίμα της εποχής ήταν η άρνηση της διάσημης ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη να ψηφίσει, λέγοντας μάλιστα πως ψήφο θέλουν μόνο όσες είναι άσχημες και όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά!

Η Ελλάδα επικυρώνει τελικά, το 1952 την κατοχύρωση ίσων πολιτικών δικαιωμάτων για τις γυναίκες, οι οποίες  την περίοδο αυτή δεν ψήφισαν με την αιτιολογία ότι δεν είχαν συμπληρωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι των γυναικών(!). Λίγους μήνες αργότερα, όμως, σε επαναληπτικές εκλογές που διεξήχθησαν στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής η Ελένη Σκούρα. Η καθολική εφαρμογή του νόμου όμως για όλες τις γυναίκες γίνεται στις βουλευτικές εκλογές του 1956  όπου οι Ελληνίδες ψήφισαν για πρώτη φορά στις 19 Φεβρουαρίου του έτους αυτού, έχοντας ταυτόχρονα το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Η Λίνα Τσαλδάρη έγινε και η πρώτη γυναίκα - υπουργός, καθώς ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην κυβέρνηση Καραμανλή.

Ωστόσο, η αρχή της ισότητας των φύλων κατοχυρώνεται συνταγματικά μόλις το 1975 στη  χώρα μας στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 4 όπου αναφέρεται πως «Οι 'Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις». Ανοίγω όμως εδώ μία παρένθεση για την έννοια του Συντάγματος, που τόσο συχνά το ακούμε. Το Σύνταγμα είναι με απλά λόγια ένας καταστατικός και  κατευθυντήριος χάρτης της Πολιτείας μας, 120 άρθρων, που θέτει το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία, καθώς όπως είναι ευνόητο είναι αδύνατον να ρυθμιστεί αναλυτικά ολόκληρη η ζωή ενός κράτους μέσα σε 120 άρθρα. Η Βουλή λοιπόν ψηφίζει νόμους οι οποίοι θα εξειδικεύουν τις γενικότερου χαρακτήρα επιταγές του Συντάγματος για την εκάστοτε περίπτωση. Στο πλαίσιο αυτό κι ενώ λοιπόν κατά τον παραπάνω τρόπο η Συνταγματική εξίσωση των ανδρών και γυναικών επήλθε με το άρθρο 4 όπως προανέφερα, η νομοθετική εξίσωση  άργησε πολύ και θα έλεγα πως δεν έχει ολοκληρωθεί απόλυτα μέχρι και σήμερα. Χρονιά σταθμό στην πορεία αυτή αποτέλεσε αναμφισβήτητα για τις Ελληνίδες το 1983 με την ψήφιση του νόμου 1329 που σε συνδυασμό με τον προηγηθέντα νόμο 1250 του 1982 που αναγνώρισε ως ισόκυρο τον πολιτικό γάμο αναμόρφωσε ριζικά το Οικογενειακό Δίκαιο, με κατάργηση σχεδόν όλων των αναχρονιστικών θεσμών του, ενώ είχε προηγηθεί στο διεθνές πεδίο και η Σύμβαση για την Εξάλειψη κάθε Μορφής Διάκρισης σε Βάρος των Γυναικών, που υιοθέτησε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1979.

Μέχρι το 1983, ο Ελληνικός Αστικός Κώδικας όριζε, όσο ξένο και μακρινό και αν μας φαίνεται αυτό σήμερα, ότι ο άνδρας αποφάσιζε για οτιδήποτε αφορά το συζυγικό βίο, η γυναίκα μέχρι τότε λάμβανε υποχρεωτικά το επώνυμό του ενώ είχε την υποχρέωση να διευθύνει τα του οίκου της, ''του ανδρός όμως διατηρούντος την αποφασιστικήν εξουσίαν και έχοντος το δικαίωμα να της αφαιρέση την διεύθυνσιν τάυτη'' όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται. Επίσης οριζόταν πως η ''γυνή δικαιούτο να εργάζεται ή να έχει άλλας δραστηριότητας εκτός εάν αντιτίθεται ο ανήρ προς τούτο''.

Πλέον καταργείται ο αναχρονιστικός θεσμός της προίκας, ορίζεται το κατώτατο επιτρεπόμενο όριο γάμου των γυναικών από τα 14 στα 18 έτη, οι σύζυγοι αποφασίζουν από κοινού, οι γυναίκες απολαμβάνουν της επαγγελματικής ελευθερίας, υπάρχει από κοινού υποχρέωση να διατρέφουν τα τέκνα τους ανάλογα με τις δυνάμεις τους, ενώ για πρώτη φορά δίνεται στους συζύγους η δυνατότητα επιλογής μεταξύ του συστήματος της κοινοκτημοσύνης ή της περιουσιακής αυτοτέλειας.

Εισάγεται επίσης τη χρονική  περίοδο αυτή για πρώτη φορά  ο θεσμός του συναινετικού διαζυγίου ενώ αποποινικοποιείται η μοιχεία και καταργείται η εξευτελιστική αυτόφωρη διαδικασία που την ακολουθούσε. Νέες τομές ήρθαν με το νόμο 1609/1986 ο οποίος εντάσσει στους λόγους άμβλωσης  και την προσωπική επιλογή της γυναίκας αλλά και την ανάγκη κοινωνικής της προστασίας. 

Έτσι η άμβλωση μέχρι και τη 12η εβδομάδα νομιμοποιείται, ενώ επιτρέπεται σε περιπτώσεις 

βιασμού ή κινδύνου για τη σωματική και ψυχική υγεία της εγκύου. Στο ίδιο πλαίσιο η εφαρμογή  της ισότητας στο πεδίο της εργασίας, εκφράζεται με τη νομοθετική  εγγύηση της ισότητας αμοιβής για εργασία ίσης αξίας, εξισώνοντας νομοθετικά τουλάχιστον τα μισθολογικά δικαιώματα άνδρα και γυναίκας την περίοδο αυτή. Αξιοσημείωτες είναι επίσης για τα δικαιώματα των γυναικών οι κάτωθι νομοθετικές πρωτοβουλίες:

- O N. 3089/2000 για την «ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή», με τον οποίο  επιτρέπεται και στην άγαμη γυναίκα να αποκτήσει παιδί με αυτόν τον τρόπο.

- O νόμος 2500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας όπου για πρώτη φορά την αντιμετωπίζει ο νόμος ως ξεχωριστό ποινικό αδίκημα σε σχέση με τα λοιπά κοινά αδικήματα βίας του Ποινικού Κώδικα, προβλέποντας αυστηρότερη και πιο άμεση ποινική μεταχείριση για τους θύτες εντός της οικογενείας καθώς και  ο

- Ν. 4075/2012 για τη ΓΟΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΑΝΑΤΡΟΦΗΣ, ένα δικαίωμα ανεξάρτητο από τη γνωστή άδεια μητρότητας. Ειδικότερα, προσδιορίζεται το δικαίωμα της γονικής άδειας ανατροφής, διάρκειας τεσσάρων μηνών, άνευ αποδοχών, μέχρι το παιδί να φθάσει στην ηλικία των έξι ετών. Η άδεια αυτή χορηγείται προκειμένου να ενθαρρυνθούν και οι δύο γονείς να ασχοληθούν με την ανατροφή του παιδιού, ενώ αιτήσεις χορήγησης γονικής άδειας ανατροφής παιδιών με αναπηρία χορηγούνται με απόλυτη προτεραιότητα.

Αυτές είναι ενδεικτικά κάποιες μόνο από τις νομοθετικές ρυθμίσεις που ανέτρεψαν δεδομένα ετών για τις γυναίκες στην Ελλάδα, εξάλλου μία αναλυτική αναφορά σε όλη τη νομοθεσία νομίζω πως θα έκανε το λόγο μου ιδιαίτερα τεχνοκρατικό και ο στόχος μου σήμερα εδώ δεν είναι να μετατρέψω το χώρο σε ένα αμφιθέατρο Νομικής. Αντιθέτως, ακόμη κι αν οι νόμοι δεν λένε πάντα την αλήθεια γι’ αυτά που συμβαίνουν στην πράξη, τη λένε καμιά φορά οι αριθμοί.

Ας δούμε κάποια διεθνή δεδομένα για την έμφυλη βία και ανισότητα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. Σύμφωνα με το παρατηρητήριο ισότητας των Η.Π.Α, 1 στις 5 γυναίκες έχουν πέσει  θύματα βιασμού. 1 στους 10 από τους βιασμούς αυτούς γίνονται από τον επί χρόνια σύντροφο ή σύζυγο των θυμάτων. Σε εθνικό επίπεδο και όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, από το 2014 μέχρι και το 2017 έχουν σημειωθεί περισσότερα από 13.700 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας ποικίλων μορφών, με τις γυναίκες να αποτελούν περίπου το 70% των θυμάτων». Σε ό,τι αφορά κάποιες ενδιαφέρουσες στατιστικές για τον εργασιακό χώρο, αξίζει να αναφερθεί πως το μισθολογικό χάσμα σε επίπεδο ΕΕ, μεταξύ των δύο φύλων είναι στο 16.3%

Συγκεκριμένα, «για κάθε ευρώ που κερδίζει μέσα σε μια ώρα ένας άνδρας, μια γυναίκα κερδίζει κατά μέσο όρο 84 λεπτά», συνοψίζει η Eurostat σε ανακοίνωση που εξέδωσε η μισθολογική διαφορά στις αμοιβές στην Ελλάδα αντιπροσωπεύει περίπου το 12,5%. 

Aξιοσημείωτη είναι και η έρευνα της γνωστής εφημερίδας huffington post το 2017 για την Αμερική

όπου διαπιστώνεται για το έτος 2016 η μισθολογική διαφορά όχι μόνο μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά και γυναικών μεταξύ τους με φυλετικά κριτήρια.

Για κάθε ένα δολάριο ενός λευκού άνδρα μια λευκή γυναίκα κέρδιζε 77 σεντς, μία αφροαμερικανή γυναίκα 64 και μία ισπανόφωνη 56.

Ποιος είναι όμως ο εχθρός της γυναίκας στον αγώνα της αυτό για διεκδίκηση ίσων δικαιωμάτων; 

Πάντως δεν είναι σε καμία περίπτωση ο άνδρας, διότι διεκδικούμε την ισότητα και όχι ταύτιση ή την εκδίκηση. Ισότητα σημαίνει σεβασμός στη διαφορετικότητα του κάθε φύλλου. Εξάλλου οι άνθρωποι είμαστε ίσοι ,όχι ίδιοι. Εχθρός κάθε γυναίκας και κάθε υγιώς σκεπτόμενου ανθρώπου για την ανατροπή όλων αυτών των στερεοτύπων είναι ο σεξισμός.

Ο σεξισμός είναι ουσιαστικά ένα σύνολο κοινωνικοπολιτικών διακρίσεων, που θεωρούν εκ προοιμίου τη γυναίκα ως το «ασθενές φύλο» και εκδηλώνεται κυρίως ως εξής:

- Στο σπίτι τον βλέπουμε με τον παραδοσιακό διαχωρισμό των έμφυλων ρόλων. Ενώ άνδρας και γυναίκα δουλεύουν πλέον εκτός σπιτιού και συνεισφέρουν από κοινού στα έσοδα, η εργαζόμενη γυναίκα γυρίζοντας από τη δουλειά θα πρέπει συνήθως μόνης της να μαγειρέψει να πλύνει και να βοηθήσει τα παιδιά για το σχολείο. Στο χώρο εργασίας βλέπουμε υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και διακρίσεις όπως προανέφερα στους μισθούς και στις προσλήψεις. Στη γλώσσα ο σεξισμός εκδηλώνεται κυρίως με αναφορά στις γυναίκες με βάση τα σωματικά και σεξουαλικά τους προσόντα ως ένα άλλο κομμάτι κρέας προς κατανάλωση, με σεξιστικά ανέκδοτα και παροιμίες, χαρακτηρισμούς και απαράδεκτες κρίσεις για την εμφάνιση και τον χαρακτήρα των γυναικών και όχι μόνο.

- Στη δημόσια ζωή βλέπουμε ελλειμματική εκπροσώπηση των γυναικών στα διάφορα σώματα εξουσίας. Στις ένοπλες δυνάμεις έχουμε επίσης Αποκλεισμό (μερικό ή ολικό) των γυναικών από ορισμένες ανώτερες βαθμίδες τους. Στο χώρο της θρησκείας υπάρχει συχνά στιγματισμός των γυναικών αμαρτωλών» και «ακάθαρτων» και μερικός ή ολικός αποκλεισμός των γυναικών από το ιερατείο και ορισμένους χώρους της εκκλησίας (άβατα, ιερά). Ενώ και στον σεξουαλικό τομέα συναντάται έντονα ένας στιγματισμός της γυναικείας σεξουαλικότητας ως αποσιωπητέου θέματος και υπάρχουν δύο μέτρα και σταθμά όσον αφορά παρόμοιες σεξουαλικές συμπεριφορές ανδρών και γυναικών (πχ.ο άνδρας κατακτητής πολλών γυναικών και άξιος σε αντίθεση με τη γυναίκα πόρνη των πολλών ανδρών)...!

Αν σήμερα θεωρούμε πως όλα τα παραπάνω σεξιστικά πρότυπα έχουν εξαλειφθεί και καμιά από εσάς εδώ σήμερα δεν τα συναντάει η ημέρα αυτή όντως είναι μέρα πανηγυριού και γιορτής. Επειδή όμως εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά από αυτά και στη δική μας και άλλες χώρες είναι ακόμα μακρύς ο δρόμος.

Όπως εξάλλου έλεγε με περίσσιο πάθος και στους φοιτητές του, εμπνευσμένος από τον Ανδρέα Κάλβο ο κορυφαίος νομικός, Αριστόβουλος Μάνεσης, εμπνευστής και συντάκτης θεμελιωδών διατάξεων για την ισότητα των φύλων τη δεκαετία του 1980, «Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία»!