Πάσχω από κοινωνικό άγχος;

Γράφει η Τζοβάρα Αγγελική

Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια*

Το κοινωνικό άγχος είναι ένας διαρκής φόβος εξευτελισμού ή αμηχανίας μπροστά σε καταστάσεις κοινωνικής έκθεσης που οδηγεί σε υπερβολικό στρες, δυσφορία και αποφευκτική συμπεριφορά. Το άτομο ανησυχεί για την «εξονυχιστική» εξέταση των άλλων, φοβάται ότι θα πει ή θα κάνει κάτι που θα το οδηγήσει σε εξευτελισμό με αποτέλεσμα να αποφεύγει διάφορες καταστάσεις ή να τις υπομένει με δυσφορία.

Σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες, η εμφάνιση της κοινωνικής φοβίας στις δυτικές κοινωνίες ποικίλλει από 7-12% του πληθυσμού. Η διαταραχή επηρεάζει εξίσου άνδρες και γυναίκες και η έναρξή της τοποθετείται στην εφηβεία αλλά και στην παιδική ηλικία. Στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας το κοινωνικό άγχος συχνά σχετίζεται με υπερβολική ανησυχία, άρνηση για το σχολείο, άγχος αποχωρισμού, ντροπαλότητα και συμπεριφοριστική αναστολή. Αν δεν αντιμετωπιστεί, τυπικά οδηγεί σε χρόνια και διαρκή κατάσταση με συνέπεια την κοινωνική δυσλειτουργία ή την κατάθλιψη.

Οι πιο κοινές σκέψεις άλλους κοινωνικής φοβίας είναι:

«όλοι με κοιτούν», «θα ρεζιλευτώ»,

«φαίνομαι ανόητος», «δεν με συμπαθούν»,

«δεν ανήκω εδώ», «προκαλώ στους άλλους ανία»,

«έχω κοκκινίσει, τρέμω, έχω ιδρώσει»,

«είναι τρομερό, καταστράφηκα!».

Σε σοβαρότερες περιπτώσεις κοινωνικού άγχους, κάποιος αισθάνεται ότι οι άλλοι τον παρατηρούν εξονυχιστικά και παρόλο που νιώθει ότι ο φόβος του είναι υπερφίαλος ή μη ρεαλιστικός δεν μπορεί να πάψει να αγχώνεται όταν αντιμετωπίζει καταστάσεις στις οποίες αισθάνεται άβολα. Για ορισμένους ανθρώπους, η φοβία αυτή παρατηρείται μόνο σε συγκεκριμένες κοινωνικές περιστάσεις που σχετίζονται με καθημερινά ερεθίσματα, όπως το να μιλά κανείς με αγνώστους, να φάει σε ένα εστιατόριο, να περπατήσει μπροστά από πολυπληθή μέρη και άλλα.

Ο ρόλος των αρνητικών ερμηνειών του εαυτού στην κοινωνική φοβία θέτει τις βάσεις του γνωσιακού συμπεριφοριστικού μοντέλου για το κοινωνικό άγχος. Κεντρικό σημείο στην αντιμετώπιση του κοινωνικού άγχους είναι η άποψη ότι τα άτομα με κοινωνική φοβία σπάνια βρίσκονται αντιμέτωπα με καταστάσεις που θα μπορούσαν εν δυνάμει να παρέχουν ξεκάθαρη διάψευση των φόβων τους. Ακόμη και όταν τα άτομα με κοινωνικό άγχος αντιμετωπίζουν τακτικά φοβογόνες καταστάσεις, οι προτεραιότητές τους σε επίπεδο επεξεργασίας, οι μηχανισμοί άμυνας και η φύση των διαπροσωπικών τους συναλλαγών συνωμοτούν, προκειμένου να εμποδίσουν την αντιμετώπιση των αρνητικών πεποιθήσεων. Ως εκ τούτου, οι φαύλοι αυτοί κύκλοι που δημιουργούνται, ευθύνονται για τη διατήρηση του προβλήματος.

Οι άνθρωποι με κοινωνικό άγχος όταν έρχονται αντιμέτωποι με δύσκολες κοινωνικές καταστάσεις, κατά βάση στρέφουν την προσοχή τους στις αρνητικές πλευρές του εαυτού τους και στην κοινωνική τους επίδοση. Ανάλογα με το κάθε άτομο, η παραπάνω κατάσταση οδηγεί σε μία υπερεκτίμηση των αρνητικών συνεπειών μιας κοινωνικής συνθήκης, την αντίληψη χαμηλού συναισθηματικού ελέγχου, την αρνητική θεώρηση του εαυτού ως κοινωνικό όν και την αντίληψη φτωχών κοινωνικών ικανοτήτων. Κατά συνέπεια αυτής της μεταστροφής της προσοχής και την χρησιμοποίηση αδύναμων στρατηγικών αντιμετώπισης κοινωνικά δύσκολων καταστάσεων, τα άτομα με κοινωνικό άγχος υπομένουν και επιδίδονται σε κοινωνικά λάθη τα οποία εκλαμβάνουν με καταστροφικό τρόπο.

Τα άτομα με κοινωνική φοβία μπορεί να πιστεύουν ότι είναι στο επίκεντρο της προσοχής ή ότι οι άνθρωποι βαριούνται μαζί τους σε κοινωνικές εκδηλώσεις αλλά εμφανίζονται επιρρεπείς στο να παρατηρούν τους άλλους για να το επιβεβαιώσουν. Κατά κύριο λόγο επικεντρώνονται στη δική τους αντίληψη της απόδοσης στις κοινωνικές καταστάσεις και έπειτα λανθασμένα θεωρούν ότι αυτή αντικατοπτρίζει τον τρόπο που τους βλέπουν οι άλλοι. Προκειμένου να εμποδίσουν την κοινωνική καταστροφή χρησιμοποιούν τις συμπεριφορές ασφαλείας, οι οποίες δυστυχώς δρουν διαιωνίζοντας τις αρνητικές ερμηνείες και το άγχος. Καταρχάς, κάποιες από τις συμπεριφορές ασφαλείας που χρησιμοποιούνται από τους κοινωνιοφοβικούς όταν αγχώνονται, υπερμεγεθύνουν τα συμπτώματα (π.χ. κρατώντας ένα φλιτζάνι πολύ σφιχτά για να μειωθεί το τρέμουλο ενδέχεται να εμποδίσει τις φυσιολογικές κινήσεις), ή επιδρούν στην απόδοση (π.χ. όταν προβάρουν νοερά τι θα πουν πριν μιλήσουν εμποδίζουν τη συγκέντρωση ή τη συζήτηση). Δεύτερον, κάποιες από τις συμπεριφορές ασφαλείας που υιοθετούνται οδηγούν σε μία περισσότερο ψυχρή και απόκοσμη στάση των ατόμων αυτών προς τους άλλους. Τρίτον, το γεγονός ότι δεν επιβεβαιώνονται οι καταστροφικές προβλέψεις των ατόμων με κοινωνικό άγχος ως προς τις κοινωνικές καταστάσεις, μπορεί λανθασμένα να αποδοθεί στη χρησιμοποίηση των συμπεριφορών ασφαλείας που χρησιμοποιούν παρά στο γεγονός ότι οι σκέψεις τους είναι διαστρεβλωμένες

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία αποτελεί θεραπεία εκλογής για το κοινωνικό άγχος και εμφανίζει αποτελεσματικότητα όταν εφαρμοστεί εξατομικευμένα σε κάθε περίπτωση. Με την κατάλληλη θεραπεία για τις συγκεκριμένες καταστάσεις που πυροδοτούν το άγχος, το άτομο που υποφέρει από κοινωνική φοβία διάγει σταδιακά μια πιο φυσιολογική και ποιοτικότερη ζωή μαθαίνοντας μηχανισμούς αντιμετώπισης των συμπτωμάτων άγχους που επιφέρουν οι εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες.

*Η Αγγελική Τζοβάρα είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στην γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, τη θεραπεία σχημάτων και την θεραπεία ζεύγους (eft) με έδρα την Ηγουμενίτσα, τηλ. επικοινωνίας 6983719069